Akramova Komila 102-bt guruh Ona tili lug‘at tarkibining ma’no jihatdan tavsiflanishi 1

30. 1. Hech bo‘lmaganidan ko‘ra, kech bo‘lgani yaxshi.
2. Bir qoshiq qonidan kech bu bechoraning. 3. Kech kirib, hamma uy-uyiga tarqaldi. Ushbu gaplarda qo‘llangan kech so‘zlarining qaysi biri o‘zaro ko‘p ma’noli yagona so‘z hisoblanadi?
A) Birinchi va ikkinchi gaplardagi kech so‘zi o‘zaro ko‘p ma’noli yagona so‘z.B) Ikkinchi va uchinchi gaplardagi kech so‘zi o‘zaro ko‘p ma’noli yagona so‘z. C) Barcha gaplardagi kech so‘zi o‘zaro ko‘p ma’noli yagona so‘z. D) Birinchi va uchinchi gaplardagi kech so‘zi o‘zaro ko‘p ma’noli yagona so‘z.

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
a	b	d	a	c	c	b	b	a	d	a	c	d	a	C
16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
c	d	d	c	a	b	b	c	c	c	b	d	d	a	c

LEKSIKOLOGIYA

1.Sinonimlarning ta’rifini aytib, misollar keltiring.

Sinonimlar (yun. synonymos — bir nomli) — bir umumiy maʼnoga ega boʻlgan (denotativ maʼnosi bir xil), qoʻshimcha (konnotativ) maʼnosi (ekspressiv, uslubiy va boshqa munosabat kabilarni ifodalovchi xususiyatlari) bilan oʻzaro farqlanadigan til birliklari — soʻz, ibora, sintaktik birlik va boshqa, boshqatdan, qayta, qaytadan, yangidan, yana, takror kabi soʻzlari sinonim soʻzlar hisoblanadi.

2. Sinonimik qator va dominanta (bosh so‘z) haqida gapiring.

Til birliklari bir xil maʼnoga ega boʻlish hodisasi sinonimiya deyiladi. Bu hodisa qanday til birliklariga xosligiga qarab, lugaviy (leksik) sinonimiya, frazeologik sinonimiya, sintaktik sinonimiya kabilarga boʻlinadi.

Oʻzaro sinonim bulgan suzlar guruhi sinonimlar qatori deyiladi. Sinonimlar qatori 2 va undan ortiq so’zdan tashkil topadi. Masalan,
buloq — chashma sinonim qatori 2 so’zdan,
yuz—aft— bashara — bet... sinonimlar qatori esa ko’p so’zlardan tuzilgan.
Ko’p maʼnoli suzlar muayyan maʼnosi yoki maʼnolari bilan bir yoki birdan ortiq sinonimlar qatoriga kirishi mumkin. Masalan, bitirmoq soʻzi bir maʼnosi bilan tugatmoq, tugallamoq, tamomlamoq... soʻzlari qatoriga, boshqa maʼnosi bilan ado qilmoq, yoʻqotmoq, yoʻq qilmoq so'zlari qatoriga kiradi.

Sinonimlar qatoridagi bir so’z bosh so'z (asosiy so'z) hisoblanadi. Bosh soʻz, odatda, hozirgi adabiy tilga mansubligi, emotsional boʻyoq, uslubga koʻra betarafligi va shu kabi xususiyatlari bilan shu qatordagi boshqa soʻzlardan farqlanadi hamda xuddi shu xususiyatlariga koʻra tilda boshqalariga nisbatan keng qo’llanadi. Masalan,

chiroyli, goʻzal, husnli, husndor, xushroʻy, koʻhli, zebo, suluv, sohibjamol... Sinonim qatorida chiroyli soʻzi shunday belgilarga ega va bosh soʻz hisoblanadi. 

3. O‘zlashma va yasama so‘zlarning sinonimik xususiyatlari haqida gapiring.

4. Sinonimlarning turlari haqida gapiring.


Sinonimlarning turlari

• 
  Jami sinonimlar. So'zlar bir-birining o'rnini bosadi, ya'ni tushunchasidan qat'i nazar, jumla ichida biri boshqasini almashtirishi mumkin. Har bir so'z odatda bir nechta ma'noga ega bo'lganligi sababli, to'liq sinonimiya kamdan-kam uchraydi. Masalan: avtoulov.
  
• 
  Qisman yoki kontekstli sinonimlar. So'zlar mavjud bo'lgan hissiyotlarning faqat bittasida sinonimlardir, shuning uchun ular faqat ma'lum bir kontekstda o'zgarishi mumkin. Masalan: issiq / issiq.
  
• 
  Yo'naltiruvchi sinonimlar. So'zlar bir xil referentga tegishli, ammo ular bir xil narsani anglatmaydi. Bu, masalan, giponimlar va giperonimlar bilan sodir bo'ladi. Masalan: limonad / ichimlik.
  
• 
  Konnotatsiyaning sinonimiyasi. Garchi so'zlar to'g'ridan-to'g'ri bir narsani anglatmasa ham, ba'zi ma'nolarida bir xil ma'noga ega. Masalan: Siz biznesning Maradonasisiz. Bunday holda, "Maradona" "daho" ning sinonimi sifatida ishlaydi.
  

1. 
   Antonimlarning ta’rifini ayting va misollar keltiring.
   

Antonimlar (anti ... va yun. onoma – ism, nom) – zid ma’noli til birliklari. 3 turi mavjud:


1) leksik (baland – past, uzun – qisqa);
2) affik- (suvli – suvsiz);
3) sintaktik ( yuz – bashara). 

Antonimlar (zid ma’noli soʻzlar) – grekcha anti – “zid”, “qarama-qarshi” onoma yoki onyma – “nom” degani boʻlib, qarama-qarshi tushunchalarni ifodalaydigan soʻzlardir, ya’ni ma’nosi bir-biriga zid ma’noli soʻzlar antonim deyiladi.

Antonimik juft hosil boʻlishi uchun ikkita mustaqil tushuncha ma’no jihatdan oʻzaro qarama qarshi boʻlishi kerak. Fe’llardagi boʻlishli-boʻlishsizlik xususiyati antonimlikni vujudga keltirmaydi. Antonimlar ba’zan juft holda qoʻllanib ma’no kengaytiradi yoki ma’no ifodalaydi: tunu kun (har doim). Koʻp ma’noli soʻz oʻzining har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim soʻzlarga sinonim boʻlishi mumkin: xafa soʻzi bir oʻrinda xursand soʻziga antonim boʻladi. Yoki qattiq yer – yumshoq yer; qattiq (xasis) odam – saxiy odam.

•