Акрам исмоилов қувват усмонов

Сунъий чанглар саноат корхоналарида ва қурилишларда инсоннинг бевосита ёки билвосита таъсири натижасида ҳосил бўлади. Масалан, машинасозлик саноатида чўян ишлаб чиқарувчи домна ва
мартен печларида ва ҳамда тош цехларида, иссиқлик электростанцияларида ёқилган кўмирнинг маълум қисми кул ва тутун сифатида атмосферага чиқариб юборилади. Қурилиш ишларида ер қазиш, портлатиш, цемент ишлаб чиқариш, шунингдек тоғлардан маъданларни қазиб олиш ва бошқа жуда кўп ишларда кўплаб миқдорда чанг ажраладики, бу чангларни атроф-муҳитга чиқариб юбориш табиатга ҳалокатли таъсир кўрсатиши мумкин.
Саноатнинг баъзи бир тармоқларида, масалан, кимё саноатида шундай ҳавфли саноат чанглари ажраладики, уларни тозаламасдан чиқариб юбориш фожиали ҳолатларни вужудга келтиради. Келиб чиқиши бўйича органик, минерал ва аралашма чанглар мавжуд. Чангнинг зарарли таъсирининг тавсифи асосан унинг кимёвий таркибига боғлиқ. Чангнинг катталиги (яъни дисперс таркиби) бўйича уч гурухга бўлиб қаралади:
а) катталиги 10 мкм дан катга бўлган чанглар йирик чаиглар деб аталади. Одатда бундай чанглар ўз оғирлиги таъсирида ерга қўнади;
б) катгалиги 10 мкм дан 0,25 мкм гача бўлган чанглар. Бу чангларни майда чанглар ёки микроскопик чанглар деб юритилади. Улар ерга маълум ижобий шароитлар бўлганда, масалан, ёмғир, қор ва шабнам каби ерга ёғилаётган оғир зарраларга илашиб қўниши мумкин;
в) катталиги 0,25 мкм дан кичик бўлган чанглар ультра микроскопик чанглар деб юритилади ва бу чанглар ҳеч қачон ерга қўнмай, бетартиб ҳаракат қилиб, учиб юради.

4. Иш жойидаги ҳаво муҳити

Ҳавонинг кимёвий таркиби ва хоссалари - инсон ҳаётида ҳавонинг аҳамияти жуда катта эканлиги маълум. Унинг кимёвий таркиби, физик хусусиятлари ва таркибида ҳар хил моддаларнинг бўлиши, ҳаводан нафас олиб, меҳнат қилаётган кишилар учун жуда муҳим. Чунки, ҳавонинг тозалиги инсон саломатлигиини сақловчи муҳим омил ҳисобланади.
Ер атмосфераси қуруқ ҳаво билан маълум миқдорда сув буғларининг аралашмасидан ташкил топган. Қуруқ атмосфера ҳавосининг таркибида 78 фоиз азот, 20,9 фоиз кислород, 0,3 фоиз карбонат ангидриди ва унча кўп бўлмаган миқдорда гелий, неон, криптон ва бошқа газлар бор.
Маълумки, инсон учун энг мудҳиши ҳаво таркибида кислороднинг кам миқдорда бўлишидир.
Ҳаво ҳолати унинг босими, зичлиги, ҳарорати, абсолют намлиги, намлик сиғими, нисбий намлиги, иссиқлик сиғими ва бошқалар билан белгиланади.
Иш жойидаги ҳаво муҳитини мўътадиллаштиришда шамоллатишнинг аҳамияти каттадир. Шу сабабдан қуйида шамоллатишнинг усуллари келтирилган.