Akkumlilatorlar batareyasining asosiy ko'rsatkichlari. Tayanch iboralar

Akkumulatorning sig'imi
Akkumlliatoning asosiyparametrlaridanbiri sig'imdir. Sig'imning ikki turi bor: razryad va nominal sig'im. Razryad sig'imi deb, tola zaryadlangan akkumulator ma'lum cheklangan kuchlanishgacha (U _chek) qiymati o'zgarmas tok bilan razryad qiliaganda, tashqi zanjirga bergan maksimal elektr miqdoriga aytiladi.
Akkumulatorlari bir-biri bilan taqqoslash uchun nominal sig'im – C₂₀ nomli shartli tushuncha kiritilgan. Nominal sig'im deb, ma'lum belgilangan shart-sharoitda akkumulator to'plashi va berishi mumkin bo'lgan elektr miqdoriga aytiladi. Davlat standarti bo'yicha nominal sig'im C_20- elektrolitning temperaturasi 25°C, razryad
vaqti 20 soat, razryad toki I_r = 0,05 C₂₀ bo'lganda aniqlanadi. Razryad 6 V li batareyalar uchun kuchlanish 5,25 V gacha, 12V li batareyalar uchun 10,5 V gacha kamayganda to'xtalishi kerak.
Sig'im - C, A*soat bilan o'lchanadi va quyidagi formula bilan ifodalanadi:

C= I_r * t

Bunda I - razryad toki. A; t - razryad davom etgan vaqt, soat.

Akkumulatorning razryad sig'imi o'zgaruvchan va asosan quyidagi omillarga bog'liqbo'ladi:
- manfiy va musbat plastinalardagi aktivmassaning miqdori va g'ovakligi;
- razryad tokining qiymati;
- elektrolit harorati;
- elektrolit zichligi va kimyoviy tozaligi.
Plastinalar qalinligini kamaytirish, sonini ko'paytirish va aktiv massaning g'ovakligini oshirish - elektrolitning ta'sir yuzasmi kengaytiradi, aktiv massaning ichkiqatlamlarga o'tishini yengillashtirib, kimyoviy reaksiyadaishtirok qilayotgan moddalaning miqdorini oshiradi va natijada, akkumulatoning sig'imi ortadi. Lekin plastinalar qalinligini me'yoridan ortiq kamaytirish, ulaning mexanik mustahkamligiga ta'sir qilishi mumkin. Shuning uchun, zamonaviy avtomobillardagi akkumulator plastinalarining qalinligi 1,5-2,4 mm oralig'ida belgilangan.
Razryad tokining qiymati akkumulatorning sig'imiga katta ta'sir ko'rsatadi. I_r qanchalik kichik bo'lsa, akkumulatorning sig'imi, ya'ni undan olish mumkin bo'lgan elektr miqdori shunchalik katta bo'ladi (1.8-rasm). Chunki razryadtoki kichik bo'lganda, akkumulatorda sodir bolayotgan kimyoviy jarayonlar sekinlik bilan davom etadi, elektrolit aktiv massaning eng ichki qatlamlarigacha singib boradi va, natijada, reaksiyada ishtirok qilayotgali moddalar miqdori ortadi, demak, sig'im ham ortadi.
Aksincha, razryadtokining qiymati qan-chalik katta bo'lsa, akkumulatoning sig'imi shunchalik kichik bo'ladi (1.8-rasm). Chunki, razryad toki katta bo'lsa, (ayniqsa, startyor ulanganda) akkumulatorda sodir bo'ladigan kimyoviy jarayonlar jadallashadi, elektrolit asosan aktiv massaning ustki qatlari bilan reaksiyaga kirishadi va katta tezlik bilan hosil bo’layotgan qo’rg’osin sulfat PbSO₄ tuzining kristallari plastinalardagi mayda g'ovak teshikchalari yopib qo'yadi va kislota aktiv massaning ichki qatlamlariga o'tib, u yerdagi moddalar bilan reaksiyaga kirishishiga yo'l qo'ymaydi. Elektrolitning plastinalar yuzasiga yaqin qatlamlaridagi zichligi keskin pasayadi va unga mos ravishda akkumulatorning EYUKi E va kuchlanishi U ham kamayadi. 1.9-rasmda 80 A*soat sig'imga ega bo'lgan akkumulatorning elektrolit temperaturasi 25°C bo'lganda, qiymati har xil bo'lgan tok bilan razryad qilingandagi tavsifnomasi keltirilgan. Tavsifnomadan ko'rinib turibdiki, razryad tokining qiymati 4A va razryad vaqti 20 soat bo'lganda, akkumulatoning kuchlanishi 1,75 V gacha kamayib, uning sig'imi 80 A • soat ni tashkil qiladi, ya'ni u nominal sig'imining hammasini beradi. Endi razryad tokining qiymati 240 A gacha oshirilsa, akkumulatorning kuchlanishi 5 minut davomida 1,5 V gacha kamayadi va u 20 A-soat elektr miqdorini, ya'ni sig'imining atigi 25% ini beradi. Yana shuni alohida ta'kidlash lozittiki, bu holda aktiv massaning faqat 0,1 mmqalinlikdagi qaflari reaksiyada ishtirok etadi.

1.8-rasm. Akkumulator sig imining razryad toki va qiymatlaridagi razryad tavsifnomasi elektrolit temperaturasiga bog’liqligi

1.9-rasm. Akkumulator razryad tokining turli qiymatlaridagi razryad tavsifnomasi. (Elektrolit temperaturasi 25 ^oC )

Razryad sig'imiga elektrolitning temperaturasi ham katta ta'sir ko'rsatadi. Temperaturaning pasayishi uning qovushqoqligini oshiradi, natijada akkumulatordagi kimyoviy jarayonlar sekinlashadi, elektrolit plastinalaning mayda g'ovak teshikchalaridan ichki qatlamlariga o'tishini qiyinlashtiradi. Bmidan tashqari, oldingi bo'limlarda qayd qilingandek, elektrolit temperaturasining pasayishi akkumulatorning aktiv va qutblanish qarshiliklarini oshiradi.Yuqorida aytilgan sabablarga ko'ra elektrolit temperaturasi pasayishi bilan akkumulatorning sig'imi kamayadi. Razryad toki qanchalik katta bo'lsa, elektrolit temperaturasining pasayishi sig'imga shunchalik kuchli ta'sir qiladi (1.9 - rasm). Elektrolit temperaturasi +25°C dan +45 °C gacha ortganda akkumulatorning sig'imi 10-15% gacha ortadi. Lekin bunda plastinalar qattiq qayishib, aktiv massa to'kilib, musbat plastina panjaralari yemirilib ketish xavfi bor.
Elektrolit zichligini ma'lum chegaradan oshirilishi, akkumulator sig'imi ham bir muncha ortishigaolibkeladi. Chunki, zichlikortishi bilan elektrolit tarkibidagi reaksiyada ishtirok qilishi mumkin bo'lgan kislota miqdori nisbatan ko'proq bo'ladi, batareyaning EYUK ortadi, ichki qarshiligi esa kamayadi. Lekin, elektrolit zichligini belgilangan me'yordan oshirib yuborish, akkumulator plastinalarini yemirilishiga va uni muddatidan oldin ishdan chiqishiga olib keladi.