Akbar zamonov

Nodir Devonbegi xonaqohi

B uxoro shahrining Labi hovuz ansamblida joylashgan Nodir Devonbegi xonaqohi Buxoro xoni Imomqulixonning vaziri Nodir devonbegi (Nodir mirzo Tog‘ay ibn Sulton) tomonidan bunyod etilgan. U yuz urug‘i boshliqlaridan bo‘lib, XVI asr oxiri – XVII asr boshlarida yashab faoliyat ko‘rsatgan.

Ushbu xonaqoh o‘rta asrlarning so‘nggi davrida, 1620-1621-yillar oralig‘ida bunyod etilgan.
Me’moriy obida bunyod etilgan davr: Imomqulixon taxtga chiqishidan biroz oldin taxtda Boqi Muhammad (1601-1605) hukmronlik qilar edi. 1605-yil Boqi Muhammad vafot etgach, ukasi Vali Muhammad taxtga o‘tkazildi. Ichki kurashlar yana avj oldi. Qabila beklari xon hokimiyatiga bo‘ysunmay, muholifatchilikni kuchaytirdilar. Buxorolik amirlar xonga qarshi isyon uyushtirilganligidan xabar topgan Vali Muhammadfarzandlarini olib Eronga qochadi. Amirlar taxtga Boqi Muhammadning o‘g‘li Imomqulixonni (1611-1642) o‘tqazadilar. 1613-yilda Toshkent yerlarini egallagan qozoqlarga hujum qilib, Toshkentni o‘z tasarrufiga kiritdi. O‘g‘li Iskandar sultonni Toshkent hokimi etib tayinladi.Iskandar sulton boj, xiroj va boshqa soliqlarni ko‘paytirib, aholiga qattiq zulm o‘tkazdi. Bunga qarshi Toshkentda qo‘zg‘olon ko‘tarildi va Iskandar sulton o‘ldirildi. Bu voqeadan xabar topgan Imomqulixon Toshkent ustiga qo‘shin tortdi. Qo‘zg‘olonchilar ayovsiz jazolandilar. Imomqulixon davrida markaziy davlat hokimiyati nisbatan mustahkamlandi.
Ashtarxoniylar sulolasidan bo‘lgan ushbu xon hukmronligi yillarida Nodir Devonbegi nomi bilan ikkita me’moriy inshoot bunyod etildi. Xonaqohning qurilishida har xil o‘lchamdagi xom va pishgang‘isht, loy, yog‘och, tunuka va shunga o‘xshash ashyolardan foydalanilgan.
Nodir Devonbegi xonaqohi simmetrik arkli (27,5x25 m), kiraverishda ayvon, xonaqoh (11,2x11,2 m) va uning yon tomonlarida 2 qavatli darveshlar yotog‘i bo‘lgan. Guldastalar ichidagi aylana zina bilan bino tepasiga chiqiladi. Xonaqoh ulkan gumbazli, devorlariga taxmonlar ishlangan. Undagi serhasham naqshlar saqlanmagan. Peshtoq ravog‘idagi 3 tobadonni ganchkori panjaralar bezagan. Nodir devonbegi xonaqohining hozirgi ko‘rinishi o‘zgarib muhtasham, salobatli, ko‘rkam inshootga aylantirilgan. Peshtoqi hashamatli, ravog‘ining qanosi ancha baland, ulug‘vor, ayrim yerlarida koshinlarning parchalari saqlanib qolgan. 2 tomonidagi tagi qiralli guldasta mezanalar old ko‘rinishiga salobat beradi. Xonaqohning 2 yonidan ham kiriladigan eshiklari bo‘lgan. U o‘z davrida darveshlar va musofirlar uchun ibodatxona, shu bilan birga, boshpana vazifasini bajargan.
Me’moriy obidaning uslubiga to‘xtaladigan bo‘lsak, Sharq an’analarini o‘zida mujassamlashtirgan, “Chor” uslubda, eshiklari esa xotamkori uslubida ishlangan.
Me’moriy obidaning o‘ziga xos tomoni shundaki, xonaqoh o‘zining yechimi va kattaligi jihatidan Labi hovuzdagi boshqa inshootlardan qolishmaydi.
Me’moriy obidaning bugungi kundagi holati haqida so‘z borar ekan, devorlari bir necha bor ta’mirlangani (1914-1916-yillarda Buxoroning oxirgi amiri Sayid Olimxon tomonidan ta’mirlangan)dan asl ko‘rinishi o‘zgargan. Mustaqillikdan so‘ng mamlakatimizdagi boshqa me’moriy obidalar qatorida ushbu inshoot ham ta’mirlandi.Xonaqoh YUNESKOning ButunJahon yodgorliklari ro‘yxatidan o‘rin olgan.