Akbar zamonov tarix fanidan olimpiadaga

Telegram kanal
:@tarixolimpiada
homiysi. Bobosi Jonibek sulton Karmana va Miyonqol hokimi bo‘lgan. Otasi 
Iskandar sulton o‘g‘li tug‘ilgan paytda Ofarinkentni, keyinchalik, aftidan aka-
ukalaridan biri vafot etgach, Karmanani boshqargan. Abdullaxon II Shayboniyxon 
vafotidan keyin parchalanib ketgan mamlakat hududini qayta birlashtirish, 
markaziy davlat hokimiyatini mustahkamlash uchun yoshlik chog‘idan qattiq 
kurash olib borgan. Abdullaxon II hukmronligi davrida Buxoroda ilm-fan, san’at, 
shaharsozlik, adabiyot va shu kabi sohalar gullab-yashnadi.
Buxoroning eski shahar qismida joylashgan Masjidi Kalon rivojlangan va 
so‘nggi o‘rta asrlarning o‘ziga xos me’moriy inshooti bo‘lib, 1121-yilda bunyod 
etilgan bo‘lsa, 1514-yilda u qayta qurila boshlagan va XVI asrning o‘rtalarida 
uning bunyod etilishi yakunlangan. 
Me’moriy obidaning bunyod etilishida xom va pishgan g‘isht, loy, yog‘och, 
tosh, ganch va chorsu pishiq g‘ishtidan keng foydalanilgan. 
Me’moriy obidaning dizayni haqida gapiradigan bo‘lsak, masjid to‘g‘ri 
to‘rtburchak tarhli (127x78 m), keng hovli atrofini gumbazli bostirma ayvon 
egallagan. 188 qubba (gumbazcha) 208 ustunga tayangan. Ular o‘ziga xos 
mahobatli ko‘rinishga ega bo‘lib, ustunlarga keyinchalik murabba tarhli 
poyustunlar o‘rnatilgan. Hovlining to‘rt tomoni markazida naqshinkor peshtoqlar 
bor. Sharqdagi tashqi ulkan peshtoq mahobati va muhtasham bezagi bilan ajralib 
turadi. Masjidi Kalonning tashqi 7 eshigi bo‘lib, asosiy sharqiy darvoza oldida va 
ichida keng ayvonlar joylashgan. Peshtoq ravoqidagi boloxona va uning yon 
tomonidagi qirrali ravoqlar koshin va sirlashgan g‘ishtlar bilan bezatilgan. 
Ayniqsa, ganchkori ravoqlar alohida ajralib turadi. Peshtoq orqali hovli to‘ridagi 
xonaqoh maksuraga o‘tiladi. Xonaqohning tashqi poygumbazi baland, moviy 
gumbazi uzoqdan tashlanib turadi. Ichki gumbaz bag‘allariga “qolibkori” uslubida 
qator mayda ravoqcha (16 ta)lar ishlangan. Mehrob bezaklari nafis koshinkorlik 
san’atining yuksak namunasidir. Masjidi Kalonning bosh fasadi sharq tomonga 
qaragan. Yirik va mozoika bilan pardozlangan masjid peshtoqi biroz balandda 
joylashgan. Masjid hovlisiga bir necha pog‘onali zinadan kiriladi. Hovlining ichki 
tarafida ikkita moviy gumbaz joylashgan. To‘g‘ri to‘rtburchak shakliga ega 
bo‘lgan bu hovlining atrofi 228 gumbazdan galereya bilan o‘ralgan. 
Me’moriy obidaning uslubini yoritar ekanmiz, Sharq me’morchiligining
gumbazsimon “Chor” uslubida qurilgan. 
Me’moriy obidaning o‘ziga xos tomonlari shundaki, uning hajmi va 
binokorlik bezakchiligi u darajada bo‘lmasa-da, rejaviy masshtabligi jihatidan 
Samarqanddagi masjidlardan qolishmaydi. Bu inshoot qadimiyligi va yirikligi 
tomonidan Samarqanddagi Bibixonim masjididan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. 
Masjidi Kalon (forscha – katta masjid) peshtoqi oldidagi sahndagi ko‘shkni qayta 
ta’mirlashda (pavilyon) XX asrda Usta Shirin Murodov qatnashgan. Buxorodagi 
katta masjidlardan biri bo‘lganligi uchun Masjidi Kalon nomi bilan atalgan. 
Me’moriy obidaning bugungi kundagi holati haqida gapirar ekanmiz, 1997-
yil Buxoro shahrining 2500 yillik yubileyi munosabati bilan masjid qayta 
rekonstruksiyadan chiqarildi va atrofi ko‘kalamzorlashtirildi.
Me’moriy obida masjid vazifasini bajarish bilan bir qatorda yetim-yesir, 
darveshlar va musofirlar uchun boshpana vazifasini o‘tagan. O‘zbekiston hukumati 

---