Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Poliploidiya  y o ‘nalishida  turlarning  paydo  bo4i$hi. 
Mutatsion 
o'zgaruvchanlikning  bir  xih  xrom osom alar  sonining  o'zgarishi 
bilan  aloqador.  Ba'zi  hollarda  hujayra  m itoz  usuli  bilan  boiina. 
yotganda  tashqi  m uhitning  ta ’sirida  xrom osom alar  ikkita  qj, 
hujayraga  notekis  taqsim lanadi.  N atijada  bir  hujayra  yadrosida 
bitta  yoki  ikkita  xrom osom a  ortiqcha,  ikkinchi  hujayra  yadrosida 
esa  kam  bo'ladi.  X rom osom a  sonining  ortishi  yoki  kamayishi 
ayrim  hollarda  yangi  turlarning  kelib  chiqishiga  asos  bo'ladi. 
M asalan,  m urakkabguldoshlar  oilasiga  kiruvchi  skerda  avlodida 
3
4,  5, 
6
,  7  xromosomaU,  iloq  avlodida  12  dan  43  tagacha  bo'lgan 
xrom osom ali  turlari  uchraydi.  X rom osom alar  sonining  ortishi 
yoki  kamayishi  natijasida  kelib  chiqqan  tu rlar  aneuploid  turlar 
nom lanadi.
T u r  tarqalgan  arealning  chetki  qism laridan  kuzatiladigan 
b a ’zi  n o qulay  sh aro itlar  tufayli  ayrim   hollard a  hujayraning 
bo'linish  duki  (urchuqi)da  o'zgarishlar  ro 'y   beradi.  Bu  esa  o‘z 
navbatida  xrom osom alarni  hujayraning  ikki  qutbga  tarqalmay 
qolishiga  sababchi  b o'lad i.  Shu  bois  ona  hujayrada  xrom osom a­
larning  soni  ikki  m artaga  ko'payadi.  M asalan,  g 'o 'zan in g   26,  52 
xrom osom ali  turlari  mavjud.  Eski  tu r  xrom osom alar  sonining 
faqat  ikki  karra  em as,  b a ’zan  bir  necha  karra  o'zgarishi  holat- 
lari  ham   uchraydi.  C h u n o n ch i,  xrizantem a  avlodiga  kiruvchi 
18,  36,  90  xrom osom ali,  tam aki  avlodiga  24,  48,  72,  bug'doyda 
14,  28,  42  xrom osom ali  tu rla r  borligi  aniqlangan.  X rom o­
som alar  sonining  karra  ortishi  bilan  b o g iiq   turlar  poliploid 
tu rla r  no m in i  olgan.  P oliploid  tu rla r  x rom osom asi  diploid 
to 'p lam g a  ega  turlarga  nisbatan  m uhitning  noqulay  sharoitlariga 
k o 'p ro q   m oslanuvchan  bo'ladi.