Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Tabiiy  sharoitda  o'sim lik  va  hayvonlardagi  shaxsiy 
o'zgaruvchanlik
Darvin  har  qanday  o'sim lik,  hayvon  nasi  qoldirganda 
yangH 
avlod  o ta -o n a d an ,  shuningdek,  o 'z a ro   ayrim   belgi-xossalari  bilan] 
farq  qilishini  kuzatdi  va  uni  shaxsiy  o'zgaruvchanlik  deb  nomladj 
(27-rasm ).  Olim  qayd  q ’ilishicha,  o'zgaruvchanlikning  asl  sababl 
organizm   atrofidagi  abiotik  va  biotik  m uhitning  o'zgarishi  bilan] 
cham barchas  bog'liq.  O datda  harorat,  nam lik,  havo,  oziqa  va] 
boshqa  om illarning  o'zgarishi  organizm larning  o'zgarishiga  olib] 
keladi.  O rganizm larga  tashqi  m uhitning  ta ’siri  m uayyan  va] 
nom uayyan  ko'rin ish d a  bo'lishi  m um kin.  Birinchi  holatda  tashqi] 
m uhit  ta ’siri  barcha  organizm larda  ikkinchi  holatda  esa  ayrim! 
organizm larda  nam oyon  bo'ladi.  Boshqacha  aytganda  birinchi] 
holatda  guruhli  o'zgaruvchanlik,  keyingisida  shaxsiy  o'zgaruv-i 
chanlik  ro'y  beradi.
Tashqi  m uhit  om illari  organizm larga  bevosita  yoki  bilvosita*] 
ta ’sir  etishi  ham   m um kin.  Tashqi  m uhitning  bevosita  ta ’siri  nati-| 
jasida  organizm ,  bilvosita  ta ’sirida  esa  uning  keyingi  avlodlar] 
o'zgaradi.  D arvin  organizm larda  shaxsiy  o'zgaruvchanlik  ЬогИн 
gini  yana  tu r  bilan  tu r  xilini  taqqoslash  yo'li  bilan  ham  isbotladi| 
«Tur  xili»  deganda  Darvin  turga  xos  belgi-xossalar  yaxshi  ifo-j 
dalanm agan  organizm lar  guruhini  tushungan.  Bir  tu r  bilan] 
ikkinchi  tu r  orasida  oraliq  form alar  uchram aydi.  Lekin  tu r  bilan 
tu r  xili  orasida  bunday  oraliq  form alarning  uchrashi  tabiiy  bir hoi. 
Shu  bois  tu r  xillarini  Darvin  yashagan  davrda  «shubhali  turlar» 
deb  ham   ataganlar  T u r  xillarining  tabiatda  mavjudligi  tufayli 
olim lar  turlar  sonini  aniqlashda  qiyinchilikka  duch  keladilar. 
Bunga  asosiy  sabab  b a ’zi  olim lar  belgi-xossalarning  ifodalanish 
darajasiga  yetm agan  organizm lar  guruhini  tur,  boshqa  olim lar  esa 
tu r  xili  deb  hisoblaydilar.  Darvin  yashagan  davrda  Angliya  flo- 
rasida  182  ta  «shubhali  turlar»  mavjud  bo'lgan.