Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Oraliq  formalar. 
Tuzilishiga  ko'ra  turli  sinf belgilarini  o'zida 
biriashtirgan  organizmlar 
oraliq  formalar
  deyiladi.  (63-rasm) 
Devon  davrida  yashagan  panjaqanotli  baliqlar,  baliqlar  suvda 
hamda  quruqlikda  yashovchilar  orasida  oraliq  forma  sanaladi. 
Arxeopteriks  sudralib  yuruvchilar  bilan  qushlar  o'rtasidagi  oraliq 
formadir.  Teropsid laming b a’zi vakillari  sudralib yuruvchilar bilan 
sutemizuvchilar  orasidagi  oraliq  forma  hisoblanadi.  Urug'li 
paporotniklar  esa  paporotniklar  bilan  ochiq  urug'li  o'sim liklar 
orasidagi  oraliq  formadir.  Oraliq  formalarning  mavjudligi  ham 
organik  dunyo  tarixiy jarayonda  o'zgara  borganligini  ko'rsatuvchi 
ishonchli  dalildir.
XULOSA
1. 
Hayotning  eng  asosiy  xususiyatlari  o 'z-o 'zin i  yangilash, 
o'z-o'zini  hosil  qilish,  o 'z-o 'zin i  idora  qilishdir.
155

---

2.  H ayotning  kelib  chiqishi  to ‘g‘risidagi  mulohazalarni 
abiogenez  va  biogenez  nazariyalarga  ajratish  mumkin.
3.  Yer  yuzida  hayot  dastlab  anorganik  moddalarning  bio­
kimyoviy  evolutsiyasi  natijasida  abiogenez  yo‘li  bilan  kelib 
chiqqan.
4.  Lekin  hozirgi  vaqtda  hayot  qaytadan  abiogenez  y o ii  bilan 
kelib  chiqa  olmaydi,  chunki  bunday  boiganida  ham  geterotrof 
organizmlar  tom onidan  darhol  yo'qotiladi.
5.  Hozirgi  davrda  hayot  faqat  biogenez  y o ii  bilan  rivojlana­
di.
6.  Say^oramizdan  tashqari  koinot  sistemalarida  hayotning 
mavjudligi  yoki  yo'qligi  to'g'risidagi  m a’lumot  hozirgacha  yetarli 
emas.
7.  Organik  olamning  oddiydan  murakkablanish,  bir  xillikdan 
har xillik  tom on  rivojlanishi  turli  era  va  davrlarda  yashagan  qazil­
ma  holdagi  hayvon  va  o'sim liklar  qoldiqlarini  o'zaro  taqqosla­
ganda  namoyon  bo'ladi.
8.  Paleontologik  dalillar  organik  olam  vakillari  birdaniga 
emas,  balki  asta-sekin,  bunda  oddiy  organizmlar  oldin,  ularga 
nisbatan  murakkablari  keyin  va  nihoyat  mezozoy  erasida  gulli 
o'simliklar,  qushlar,  sutemizuvchilar  rivojlanganligini  ko'rsatadi.
9.  A.N.  Seversov  ta ’limotiga  ko'ra  biologik  progress  aromor- 
foz,  idioadaptatsiya,  umumiy  degeneratsiya  yo'nalishida  amalga 
oshgan.
10.  Biologik  progress  organik  olamning  million  yillar  davo­
mida  takomillashishiga,  xilma-xilligining  ortishiga,  yashayotgan 
muhitiga  moslashishiga  olib  kelgan.
11.  Oraliq  formalar  hayvon  va  o'sim liklarning  turli  sistematik 
guruhlariga  kiruvchi  vakillari  orasida  qon-qarindoshlik  borligini 
nam oyon  etadi.
Aromorfoz  —  yunoncha 
aim  —  yuksalish,  morfos
  — 
shakl. 
Organizmlar  tuzilishi,  hayot  faoliyatining  yuksalishi.
Arxey  —  yunoncha 
arxaios
  — 
qadimgi.
  Eng  qadimgi  era. 
Arxeopteriks  —  yunoncha 
arxeo  —  qadimgi,  pterus  —  qanot.
  Eng 
qadimgi  qush.
Degeneratsiya  —  lotincha 
degenerare  —  tubanlashish.
  Organizm­
larning  murakkab  tuzilishdan  sodda  tuzilishga  o'tishi.
Dlplodok  —  yunoncha 
diplos  —  qoshaloq,  dokos  —  nur.
  Yura 
davridagi bahaybat  qadimgi  sudralib yuruvchilar dinozavrlaming bir xili-
156

---

Idioadaptatsiya 
—  yunoncha 
idios —
 o'ziga xos,  lotincha 
adaptio — 
m o s la n is h . 
Organizmlarning  muhit  sharoitiga  moslanishi.
I x t e o s t e g a  
—  yunoncha 
ixtius  —
  baliq, 
stege
  —  qopqoq.  Devon 
davrida  tarqalgan  suvda  va  quruqlikda  yashovchilar  —  stegotsefallarnig 
bir  xili  bo'lib,  ular  baliqlarning  jabra,  dum  suzgich  qanotlarini  o'zida