H abashiston (Afriica) viloyatining hayvon ot olam i:
Baliqlar: 1—m o'ylov baliq m indano. Sudralib yuruvchilar: 2 — N il tim sohi.
Qushlar: 3—Afrika tuyaqushi; 4 —tojdor turna; 5—kotib qush. Sutem izuvchilar:
6—Afrika fili; 7 —oq nosorog; 8—qoram tir rangli karkidon; 9 —suv ayg‘iri; 10—
jirafa; 11—itsim on ohu; 12—kafr buyvoli; 13—kanna; 14—chala m aym unlar;
15—qiloyoq yoki ay-ay; 16—yashil martishka; 17—gorilla; 18—shim panze; 19—
sher; 20—qoplon.
121
matlar, xartumlilar, tuyaqushlar, to'tiqushlar, tovuqsimonlar
turkumining vakillari Paleoarktik viloyatda uchramaydi. Yoki pri-
m atlar turkum iga kiruvchi gibbonlar oilasining vakillari
Hindomalay biogeografik viloyatida tarqalgan bo‘lib, Afrikada
uchramaydi. Aksincha, martishkalar oilasi Afrikada tarqalgan
bo'lsa-da, Hindomalay biogeografik viloyatda bo ‘lmaydi. Xuddi
shuningdek, Neotropik biogeografik viloyatdagi oz tishhlar turku
miga mansub chum olixo'r, yalqov, zirxlilar oilasi Neoarktik bio
geografik viloyatida tarqalmagan. Paleoarktik va Neoarktik bio
geografik viloyatlardagi o'sim liklar va hayvonlar turkumi, tartib,
oilalar bilan o ‘xshasalar ham, ular o'rtasidagi tafovut faqat avlod
va turlarda ekanligi m a’lum b o iad i.
Turli biogeografik viloyatlardagi hayvonlar va o ‘simliklar
orasidagi o ‘xshashlik va tafovut sabablarini bir tom ondan
qit’alarning paydo bo'lish tarixi, ikkinchi tom ondan organik olam
evolutsiyasi bilan tushuntirish mumkin.
Tabiatshunos olimlaming e ’tirof etishicha, bizning ko‘hna
sayyoramiz ham m a era, davrlarda shunday ko‘rinishda b o im a -
gan. Daniyalik olim A. Vegener qayd etishicha, taxminan bir
necha million yillar ilgari Yer yuzida hech qanday qit’alar
b o im ay , sayyoramiz yagona quruqlik — Pangeya va yagona oke-
andan iborat boigan. Bundan taxminan 200 mln yil ilgari m ezo
zoy erasining trias davrida yagona quruqlik — Pangeya ikki
bo'lakka. Lavraziya va Gondvanaga ajragan. Oqibatda yagona
quruqlikdagi hayvonot va o ‘simliklar olami ham ikki tom on-
ga tarqalgan (52-rasm).
Gondvana quruqligi xuddi muz parchalari singari bir qismi
suvdan tashqari holatda janubga tom on siljigan. Keyinchalik yer
ostki kuchlarining ta ’siri tufayli Gondvana o ‘z navbatida bo'lak-
larga ajragan. Natijada Antarktida, Avstraliya, Afrika. Janubiy
Amerika qit’alari paydo boigan. Lavraziyaning bo'linishi tufayli
Yevrosiyo, Shimoliy Amerika qit’alari kelib chiqqan. Yevrosiyo
bilan Shimoliy Amerikaning yagona q it’a sifatida bo'lishi uzoq
vaqt — kaynozoy erasigacha davom etgan. Yagona quruqlik
Pangeyaning q it’alarga ajralishi tabiiy ravishda o'sim lik va hay
vonlar evolutsiyasiga ta ’sir etmay qolmagan. Masalan, Avstraliya,
Gondvanadan ajragan trias davrning o'rtalarida sutemizuvchilar
ning faqat tuxum qo‘yib ko'payuvchi turlari hamda qopchiqlilar
tarqalgan. Hali sutemizuvchi hayvonlarning yo'ldoshlilar kenja
sinfi vakillari paydo bo'lm agan. Shu sababli tuxum q o ‘yib
122
у
Л-,>
V,
Do'stlaringiz bilan baham: |