Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Paleontologiya 
—  qazilm a  holdagi 
0
‘simliklar,  hayvonlar, 
zam burug‘lar  va  boshqa  organizm lar  to ‘g ‘risidagi  fandir.  Organik 
olam ning  tarixiy  rivojlanishini  Isbotlashda  paleontologiya  fanining 
dalillari  m uhim   o ‘rin  egallaydl.  Biologiya  fanida  to ‘plangan 
m a’lum otlar  organik  olam   hozirgi  k o ‘rinishda  birdaniga  paydo 
b o ‘lm ay,  balki  uzoq  davom   etgan  tarixiy  rivojlanish  natijasi  ekan- 
ligldan  guvohlik  beradi.  Insonlar  Y er  yuzida  paydo  b o ‘lm asdan 
oldin  ham   o ‘slmliklar,  zam b uru g'lar  va  hayvonlar  yashagan.
113

---

U larning  ba'zilari  o'zgarib  organik  olam ning  hozirgi  vakillarini 
hosil  etgan  bo'lsalar,  aksariyat  ko'pchiligi  yashash  uchun  kurash, 
tabiiy  tanlanishda  qirilib  ketgan  va  qazilm a  holda  Yerning  turli 
q atlam larid a  saqlanm oqda.  Biroq  ularning  ham m asi  emas. 
Y um shoq  tanaga  ega  b o ‘lgan  ko‘pchilik  um urtqasizlar,  tuban 
o ‘sim liklar,  zam b uru g'lar  o ig a n d a n   keyin  m ikroorganzim lar 
to m o n id an   parchalanib  yuborilgan  va  o ‘zlaridan  keyin  n o m -n i- 
shon  qoldirm agan.  Boshqalari  esa  okean,  dengiz,  baland  tog ‘ 
ostidagi  qatlam larda  qolib  ketgan.  O rganizm larning  qattiq  qism ­
lari  anch a  sekin  parchalanib.  ular  ichiga  kirgan  m ineral  m oddalar 
krem nezem   bilan  o 'rin   alm ashgan.  Bunday  holiarda  toshga  ayla­
nish  hodisasi  ro 'y   bergan.  Yer  qatlam larida  qadim   zam onlarda 
o iib   ketgan  hayvon,  o'sim lik  ildizlari,  skelet,  suyaklar,  ja g ‘lar, 
tishlar,  shoxlar,  tangachalar,  chig‘anoqlar, 
0
‘simlik  poyalari  bir­
m u n c h a   to 'liq   h o ld a  hozirgi  v aq tg acha  saqlanib  qolgan. 
C h o 'k indi  jinslarni  tekshirish  uchun  yupqa,  shaffof  shliflarni 
m ikroskop  ostida  kuzatib  bakteriyalar  va  boshqa  m ayda  orga­
nizm lar  qoldig‘ini  ko ‘rish  m um kin. 
.
Paleontolog  olim lar  hayv'onlarning  qazilm a  holdagi  qoldiqla- 
riga  qarab  organizm lar  hayot  davrida  qanday  bo'lsa,  xuddi  sh u n ­
day  tashqi  qiyofasini  va  tuzilishini  tiklam oqdalar.  Tiklashda 
m ashhur  fransuz  biologi  Joij  Kyuvening  korrelyatsiya  qonuniga 
muvofiq  kashf  etgan  rekonstruksiya  (lotincha  rekonstruktio  — 
qayta  tiklash)  m etodidan  foydalaniladi.
Rekonstruksiya  m etodi  kalla,  q o ‘1,  oyoq  va  tanadagi  boshqa 
suyaklar,  m uskullarni  o 'z a ro   taqqoslab  nisbatini  aniqlashga 
asoslanadi.  Rekonstruksiya  m etodi  yordam ida  qadim gi  davrlarda 
yashagan  bir  qancha  um urtqali  hayvonlar,  odam   ajdodlarining 
tashqi  qiyofasini  tiklashga  muvaffaq  b o ‘lindi.  Ch.  D arvin  o ‘z 
vaqtida  paleontologik  solnom a  chala  deb  ko'rsatib  o 'tgan  edi. 
Lekin  shunga  qaram ay  fan  sohasida  to 'p lan g an   paleontologik 
dalillar  qadim   vaqtlarda  hayvonot  va  o'sim liklar  olam i  qanday 
bo'lganligi  to 'g 'risid a  tasavvur  hosil  qilishga  im kon  beradi.