Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Evolutsiyaning  boshlang‘ich  m ateriali 
m utatsion  va  kombina- 
tiv  o'zgaruvchanlik  hisoblanadi.  M utatsiyalar  gen,  xromosoma, 
genom   va  sitoplazm atik  xillarga  bo'linadi.  G en   tushunchasi  sizga 
sitologiya  va  genetika  asoslaridan  m a ’Ium.  G en   tarkibidagi  nuk­
leotidlar  sonining  ortishi,  kam ayishi  yoki  o 'rin   almashinishi 
o'zgaruvchanlikni  keltirib  chiqaradi.  M utatsiya  tasodifan  va 
ahyon-ahyonda  uchraydi.  G en   m utatsiyalarining  takrorlanishi 
10'’— 10**  ga  teng.  X rom osom a  m utatsiyasi  ayrim   xromosomalar- 
ning  biror qismi  uzilib  yoki  o n ib   ketishi,  o 'rin   alm ashinishi  tufayli 
yuzaga  keladi.  Agar  bir  xrom osom ada  bir  necha  yuz  genlar  borli-
96

---

•  e ’tiborga  olinsa,  u  holda  xrom osom a  m utatsiyalari  ju d a  katta 
o'zgarishlarga  olib  keladi,  deb  ta sa w u r  etish  m um kin.  G en ,  xro- 
n io so m a  
m utatsiyalariga  qaraganda  genom   m utatsiyalar ju d a  kam
hollarda  ro'y  beradi.
M u t a t s i y a l a r n i n g  
ko'pchiligi 
z a r a r l i  
b o 'lad i 
v a   t a b i i y   t a n l a n i s h
orqali  bartaraf etiladi.
Ayrim  m utatsiyalar  organizm   uchun  shu  konkret  sharoitda 
foydali  bo'lishi  m um kin.  Bunday  hollarda  m utatsiyalar  organizm  
urchiyotganda  kelgusi  bo'g 'in larig a  beriladi.  U   urchish  natijasida 
asta-sekin  ko'paya  boradi.  H ar  qanday  foydali  m utatsiyaga  ega 
bo'lsa  ham   yakka  organizm   hech  bir  payt  evolutsion  jarayonni 
hosil  etolmaydi.