Қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш

2. 
Психологик диагностика ва коррекциянинг бирлиги 
Ушбу тамойил психологик ѐрдам кўрсатиш жараѐнининг яхлитлиги, 
мужассамлашганлигини ифодалайди.
Ушбу тамойил бутун коррекцион фаолиятнинг негизи бўлиб, 
коррекциянинг самарадорлиги амалга оширилган психологик диагностика 
жараѐнининг чуқурлиги, жиддийлиги билан белгиланади.
Психологик диагностика ва коррекциянинг бирлиги тамойили икки 
йўналишда амалга оширилади: 
Биринчидан, коррекцион муолажаларни психодиагностик текширув 
билан уйғунлигини таъминлаш, унинг асосида бирламчи хулоса тузиш ва 
коррекцион-ривожлантирув ишининг мақсад ва вазифаларини аниқлаш зарур. 
Коррекцион иш самараси фақатгина дастлабки пухта психологик диагностика 
ишлари билан белгиланади. 
Д.Б.Эльконин бўйича энг аниқ, чуқур ташхис маълумотлари агар улар 
жиддий ўйланган психологик-педагогик коррекцион тадбирлар тизими билан 
уйғунлаштирилмаса, маънисиз бўлиб қолиши мумкин. 
Иккинчидан, психологнинг ривожлантирув - коррекцион фаолияти 
мижознинг коррекцион ишлар жараѐнидаги кечинмалари ва ҳис-туйғулари, 

---

78 
эмоционал ҳолати динамикаси, фаолияти, феъл-атворини доимий назорат 
қилишни талаб этади. 
Ушбу назорат дастури вазифаларига зарур ўзгартиришларни киритишни, 
мижозга психологик таъсир кўрсатиш услублари ва воситаларини вақтида 
ўзгартириш имконини беради.
Мактаб психологининг психокоррекция йўналишида олиб борадиган 
асосий фаолияти ўқувчи шахси ва унинг индивидуаллигини таркиб топтириш 
жараѐнига фаол таъсир ўтказишга қаратилган. Бунда психологнинг вазифаси 
психологик хизматни муайян қоида, мезонга асосланиб ташкил қилишдан 
иборат бўлиб, ѐш даври хусуситяларига биноан психиканинг ривожланиши, 
шахснинг шаклланиши қонуниятларини амалиѐтда ҳисобга олган ҳолда 
фаолият олиб бориш, ўқитувчилар жамоасига болалар, ўқувчилар таълим-
тарбиясини индивидуаллаштиришга кўмаклашиш, уларнинг қобилияти, лаѐқати 
ва иқтидори даражасига қараб коррекцион ишларни амалга оширишдан иборат. 
Амалиѐтчи психологнинг ушбу йўналишда алоҳида аҳамият касб этувчи 
жиҳати – болалар, ўқувчиларнинг психик ривожланишда орқада қолиш, улар 
хулқ-атворидаги оғишлар, ўзлаштирмаслик муаммоларидир. 
Психик тараққиѐтни тузатиш, коррекция қилиш атамаси дастлаб 
дефектологияда касал болаларга нисбатан қўлланилган бўлса, кейинчалик 
онтогенез психологиясининг ривожланиши билан ушбу тушунча нормал 
психик тараққиѐт учун ҳам қўлланила бошланди. Д.Б.Эльконин тузатишнинг 
йўналганлиги коррекция характерига боғлиқ ҳолда тузатишнинг икки усулини 
ажратиб кўрсатади. Булар: 
1.
Тараққиѐтдан орқада қолиш белгиларига қаратилган симптоматик 
тузатиш. 
2.
Тараққиѐтдан орқада қолиш сабаблари ва манбаларига қаратилган 
тузатиш. 
Психологик амалиѐтда нормал тараққиѐт коррекцияси нонормал тараққиѐт 
коррекциясидан фарқланади. Тузатишнинг мазмунига кўра нормал тараққиѐтда 
коррекциянинг қуйидаги турлари фарқланади: 
-
ақлий тараққиѐт коррекцияси; 
-
шахс тараққиѐти коррекцияси; 
-
салбий ҳолатларнинг олдини олиш коррекцияси. 
Амалиѐтчи психолог ўз фаолиятида коррекцион вазифаларни ечиш 
мақсадида психологик ѐрдамни ташкил этишга боғлиқ равишда унинг қуйидаги 
турларидан фойдаланиши мумкин: 
1.
Маданий оқартув ишлари. 
2.
Маслаҳат-тавсиялар бериш. 
3.
Индивидуал ва гуруҳий коррекция. 

---

79 
Психологик коррекция дастурларини тузишда қуйидаги асосий 
тамойилларга таяниш зарур: 
- Коррекцион, профилактик ва ривожлантирувчи масалалар тизимлилиги 
тамойили. Бу тамойил ҳар қандай коррекцион ишда 3 кўринишдаги 
масала мавжудлигини таъкидлайди, яъни 1) коррекцион, 2) профилактик 
ва 3) ривожлантирувчи. Бунда бола шахсининг ҳар томонлама 
ривожланишидаги боғлиқлик ва нотекислик борлигини англатади. 
Тушунарлироқ айтадиган бўлсак, ҳар қайси бола ривожланишининг 
турли босқичларида бўлади, яъни:

жуда юқори поғона – ривожланиш нормада,

паст поғона – ривожланишда психик қийинчиликлар борлигини 
англатади. 
Бунда нотекис ривожланиш қонунияти келиб чиқади. Шахсга доир 
тараққиѐтнинг айрим жиҳатларини сустлашуви бола интеллекти ривожини 
ортда қолиши ѐки бошқа қийинчиликларни келтириб чиқаради. Масалан: 
билиш ва ўқиш мотивларининг суст ривожланганлигини пировард 
натижасида боладаги мантиқий операционал интеллект ортда қолади.
Шунинг учун коррекцион ривожлантирувчи программалар масала ва 
мақсадини аниқлаганда ҳозирги кундаги долзарб муаммолар билан чекланмай 
ривожланишнинг яқин прогнозларидан ҳам фойдаланиш керак. 
Болага ўтказиладиган ҳар қандай психологик таъсир фақатгина 
ортда қолган босқични коррекция қилишгагина қаратилган бўлмай, ортда 
қолишни олдини олишга, уйғун ривожланишга йўл очишга қаратилган 
бўлиши лозим. 
Хулоса қилиб айтганда, коррекцион ривожлантирувчи дастур 3 та 
вазифани бажариши лозим: