Айланма маблаьларнинг молиялаштириш усуллари

“UZSALAMAN” ОАЖ шаклидаги қўшма корхонасининг айланма 
маблағларининг ишлаб чиқариш жараёнидага функционал роли бўйича 
таркиби ва тузилиши. 
Айланма 
маблаларнинг 
гуруҳлари 
Айланма маблағларинг 
таркиби 
Ахборотла
р манбаи 
сифатида 
бухгалте 
рия ҳисоби 
рақамлар 
1. 
Айланма ишлаб 
чиқариш 
фондлари(ишлаб 
чиқариш 
жараѐнидаги 
айланма 
маблағлари) 
1.1 Ишлаб чиқариш заҳиралари: 
-хом ашѐ
-асосий материаллар 
-ярим фабрикатлар 
-ѐкилги 
-ѐрдамчи материаллар 
-инветарь ва жиҳозлар, 
1.2 Ишлаб чиқариш жараѐнидаги 
маблағлар: 
-тугалланмаган ишлаб чиқариш 
-хусусий ярим фабрикатлар 
-келгуси давр харажатлари 
10-10 
10-10 
10-20 
10-30 
10-60 
10-80 
20 10 
21 10 
31 10 
2. 
Муомала фондлари 
(муомаладаги 
айланма маблағлар) 
2.1 сотилмаган маҳсулотлар: 
-тайѐр маҳсулот 
-юклаб жўнатилган маҳсулот 
-қайта сотиш учун товарлар 
2.2. Пул маблағлари: 
-касса 
-ҳисоб рақами 
-валюта рақами 
-қимматли қоғозлар 
-бошқа пул маблағлари 
-бошқа субъектлар билан ҳисоб 
ла-шишлар-дебиторлар 
2810 
2810 
2910 
5010 
5110 
5200 
5810 
5500,5600 
40 00-4800 
3. 
Айланма 
маблағларнинг 
умумий суммаси. 
(п1+п2) 

---

20 
Кўриб турибмизки, айланма капиталлар хўжалик муомалалари 
ўзлуксиз оқимининг бир қисми ҳисобланади. субъектларда сотиб олиш 
жараѐни ишлаб чиқариш заҳираларини ва кредиторлик қарзларини 
кўпайишига олиб келади; ишлаб чиқариш тайѐр маҳсулот ҳажмининг 
ўсишига олиб келади; сотиш натижасидаги дебиторлик қарзлари кассадаги ва 
ҳисоблашиш счетидаги пул маблағларининг кўпайишига олиб келади. Бу 
муомалалар цикли кўп марта такрорланади ва умуман бундай муомалалар 
пул тушумлари ва пул тўловлари сифатидаги соддагина ҳаракатни ўзида акс 
эттиради. 
Молиявий 
бошқарув 
тизимининг 
ўзига 
хос 
хусусиятлари 
субъектлардаги такрор ишлаб чиқариш жараѐнининг ўзлуксиз равишда 
давомийлигини таъминлаш учун зарурий айланма маблағларнинг миқдорини 
аниқлаш ва айланма маблағларга бўлган молиявий эҳтиѐжни таъминлашнинг 
муқобил вариантлари бўйича молиявий қарор қабул қилиш ҳисобланади. 
Айланма маблағларнинг умумий салмоғида қарз маблағларининг улуши 
сезиларли даражани ташқил қилиши мумкин. Аксарият мамлакатларда 
айланма маблағларнинг таркибидги хусусий ва қарз маблағларининг уртача 
даражалари мавжуд. Масалан, Россияда улар -50/50, А+Шда- 60/40, 
Японияда- 30/70 ўртача нисбатларни ташкил қилади.
Субъектнинг ўз айланма маблағларини ташкил қилиш манбалари 
қуйидагилардан иборат: 
-дастлаб субъектнинг ташкил бўлиши вақтида унинг ўз маблағлари бўлиб, 
улар ўз аксини устав фондида топади; 
-хўжалик юритиш жараѐнида: а) корхонанинг олган фойдаси ҳисобига; б) 
агар олган фойдаси етарли бўлмаса, у ҳолда банк кредити ҳисобига; в) 
айланма маблағларни ташкил қилишнинг ўзига хос манбаларидан бири-
барқарор пассивлардир,чунки айланма маблағларининг таркибига «барқарор 
пассивлар» туркумига киритиладиган қисми ҳам шартли равишда 
тенглаштирилади. Барқарор пассивларга қуйидагилар киритилади: ишчи ва 

---

21 
хизматчиларга меҳнат ҳақи бўйича доимо мавжуд қарзлар; келгуси давр 
харажатлари ва тўловларни қоплаш заҳиралари ва х.к. субъектнинг молиявий 
ҳолатини таҳлил қилиш субъектнинг ўз маблағлари ва уларга 
тенглаштирилган маблағларни аниқлашдан бошланади. Ўз ва унга 
тенглаштирилган маблағлар ( баланс пассивининг 1 бўлими) манбаларининг 
умумий суммасига барқарор пассивларнинг нормативи доираси бўйича 
бўлган суммаси кушилиб асосий фондлар ва оборотдан ташқари 
активларнинг (баланс активининг 1 бўлими) қиймати чегириб ташланади. Ўз 
айланма маблағларини норматив доирасида асраш кўрсаткичи субъект 
хўжалик фаолияти ва молиявий ҳолатининг барқарорлигини баҳолаш учун 
катта аҳамиятга эга. Ўз айланма маблағлари мунтазам равишда 
етишмайдиган субъектларга тижорат банклари томонидан кредит билан 
таъминлашдан махрум этишга қадар чоралар қўллаш масаласи қўйилиб, улар
ночор субъектларнинг қаторига киритилади.
ОАЖ шаклидаги ―Uzsalaman‖ қўшма корхонасининг айланма 
маблағларини ифодаловчи кўрсаткичларни таҳлил қилиш муҳим аҳамият 
касб этади. Объект сифатида олинган ОАЖ шаклидаги ―Uzsalaman‖ қўшма 
корхонасининг айланма маблағларини ифодаловчи кўрсаткичлар тизимини
кўриб чиқамиз: 
Корхонанинг 
айланма 
маблағларнинг 
ҳолатини 
ифодаловчи 
кўрсаткичлари қуйидагиларни ўз ичига олади:
1.
Айланма маблағларнинг умумий маблағлардаги ҳиссаси: 
Корхонада уни топиш формуласи Айм/Б: 
Йил бошига Айм/Б =3424,5/7437,4=0,46 
Йил охирига Айм/Б =10663,4/14532,1=0,73 
2.
Айланма маблағлар таркибида пул маблағларининг ҳиссаси 
Корхонада уни топиш формуласи Пм/Айм: 
Йил бошига Пм/Айм =59006/4633821=0.18 
Йил охирига Пм/Айм: =19/5469403=0.07 

---

22 
3.
Айланма маблағлар таркибида захира ва харажатлар хиссаси: 
Корхонада уни топиш формуласи: Зх/Айм 
Йил бошига Зх/Айм =2812.8/4633821=0,82 
Йил охирига Зх/Айм =9916.6/5469403=0,93 
4. Айланма маблағлар таркибида дебиторлар ҳиссаси:
Корхонада уни топиш формуласи: Деб/Айм 
Йил бошига Деб/Айм =605667/4633821=0,12 
Йил охирига Деб/Айм =205916/5469403=0,14 
5. Муддати ўтиб кетган дебиторларнинг умумий дебиторликдаги ҳиссаси: 
Корхонада уни топиш формуласи: Дмуд/Д 
Йил бошига Дмуд/Д =0 
Йил охирига Дмуд/Д =0 
6. Айланма маблағлар таркибида ўзлик маблағлари ҳиссаси: 
Корхонада уни топиш формуласи (Ўм+Умп)-Ас/Айм: 
Йил бошига (Ўм+Умп)-Ас/Айм=5399,1+1863+0-4360,0/3424,5=0,85 
Йил охирига(Ўм+Умп)-Ас/Айм=12418,8+1863,0+0-4360,0/10663,4=0,93 
Қуйидаги жадвал унинг кўрсаткичлари келтирилган ( 3-жадвал). 
3 -жадвал