Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika

 Qobilyatlarni  rivojlashtirish usullari: 

1. Foydali fikrlash – turli xil ajoyib fikrlarni generatsiyasi va ularning 

uyg`unligi, rivoji. Insho ustida ish: «Agar men O`zbekiston ta`lim vaziri bo`lganimda 

edi, men. . . » O`quvchilar mavzuga turlicha yondashish usullarini o’ylaydilar. 

Berilgan vaziyatga qiziqishni ortirish uchun maktab o`quvchilari hayotidan maqsad 

yo`naltirilgan syujet olish mumkin. 

2. Kommunikatsiya tengdoshlariga o`zining fikrlari, ehtiyojlari va hislari 

to`g`risida xabar berish. Bularga tasvirlash qiyoslash, hamjihatlik, verbal, noverbal 

kommunikatsiya, fikrlarni tartiblash kiradi. Mashg`ulotda o`quvchilar bolalar bilan 

o`tkazilgan pedagogik qobiliyatdagi hisoblar yozish. 

3. Bashorat qilish – mumkin bo`lgan voqea yoki o`tmishga murojaat etish 

ma`lum joyga ega bo`lishi mumkin bo`lgan hodisalarni taxmin qilish. Bashorat o`ziga 

sabab aloqalarni ko`rishni rivoj toptiradi. Bunday tipdagi ishlar bilan ishlash: «Nima 

bo`lardi, agarda. . . » yuqori sinf o`quvchilari gipotetik asoratlarni bashorat qilishga 

urnishida. O`quv darsida hamda ijtimoiy hayotda.  

4. Yechim qabul qilish, vaziyatni tuzilishini baholash, bo`lishi mumkin bo`lgan 

va qabul qilingan yechimlarni ko`rib chiqish, alternativ qotordan yechim tanlash.  U 

yoki bu pedagogik vaziyatni bir necha yechimlarini ko`rib chiqib, o`quvchilar «ideal» 

yechim variantini keltiriladi. 

5. Rejalashtirish o`ylaganni amalga oshirishda tanlash, qilinishi kerak bo`lgan 

narsani tasvirlash, qanday resurslar buning uchun kerak bo`ladi. Bo`lishi mumkin 

bo`lgan qiyinchiliklar harakteristikasi. Demokratizatsiya jarayonining konkret 

 

59 

maktabda ishtirokchilarda tug`ilgan savollar hisobiga konkret harakatlar programmasi 

ishlab chiqish taklif etiladi. Bu javoblarni topishga yordam beradi.  

 O`yin o`tkazishda noaniqliklar bartaraf etiladi. O`yin harakatlari tashkil etiladi. 

O`yin  jarayoni  vujudga  kelgan  o`yinning  tasviriy  ko`rinishi  tavsiyasi  va  ularni 

ishtirokchilar  tomonidan  qabul  qilinishi  tug`ilgan  qiyinchiliklarni  g`oyalarni  tahlil 

qilish.  Didaktik  o`yinlarni  asosi  bo`lib  o`quvchi  va  talabalarning  idroklarini 

chuqurlashtirish  va  kengaytirish  uchun  yangi  bilimlarni  manbasi  bo`lgan  o`quv 

muammolarini tashkil etadi. Didaktik o`yinni eng muhim dalillari bo`lib uning o`yin 

faoliyati  maksimal  darajasida  mustaqillik,  hohish  istak  faoliyati  va  ijodiy  namoyon 

birga  o`yin  faoliyatini  saqlanib  qolishiga  aytiladi.  Dunyo  pedagogikasi  o`quv 

maqsadlari o`yinni ishlatilishi bilan bog`liq bo`lgan bir necha tushunchalar ajratiladi. 

Modellashtirish 

ingantatsiya, 

bellashuvchanlik 

o`yin 

modellashtirilishini 

funktsiyalaridan  biri  u  yoki  bu  nisbiy  masalalarni  va  o`zgarishlarni  echimlarini 

mustaqil 

holda 

izlash 

va 

echimlarini 

topishdan 

iborat. 

O`yinning 

modellashtirilishining  asosiy  usullari  sifatida  pedagogik  faoliyat  sharoitida  bo`lajak 

o`quvchilarni tayyorlashda biz  mikro  o`qitish  masala  echishda individual  birliklarda 

ishlash  pedagogik  vaziyatlarni  vujudga  keltirish  maxsus  nisbiy  o`yinlar  ijtimoiy 

psixologik  modellashtirilishi  sistemasiga  umudidaktik  rolli,  ritmik  bolalar  o`yinlari, 

dramatik o`yinlar kirgiziladigan edi, alohida e`tiborni kasbiy rolli va maxsus o`yinlar 

egallaydi: psixotexnik o`yinlar interv`yu psixodramma, didaktik spektakl`, pedagogik 

etyudlar,  qabullar  va  o`yin  ta`siriga  mashqlar.  O`yin  modellashtirilishi  o`ziga  turli 

ijodiy  izlanishlarni  ham  oladi.  Aqliy  hujum  baxslar,  sinektika  usullari.  Variativning 

asosiy maqsadi bor variantlar orasidan borgan sari ko`proq bajariladiganlarini saralab 

olish.  Muammoli  o`qituvchining  professional`  faoliyatini  o`rganish,  ma`lum 

darajadagi mashqlarni yechish va keyingi aniq muammolarni yechishda foydalanish. 

Moslanuvchanlik  bu  xil  mashhur  masalalarni  yechish  yo`li  hisoblanadi,  ammo 

oqibatda  bunday  yo`l  aniq  holatdagi  pedagogik  faoliyat  uchungina  moslashadi. 

Evristik  u  yoki  bu  moslamani  mustaqil  tarzda  yangi  izlanishlar  orqali  yechimini 

topish. 

Korrektiv (tuzatilgan) tashkil etishni boshqasi bilan almashtirish. 

 

60 

Izlanish xulosalari quyidagicha: 

-    erkin  sharoitda  o`quv  jarayoni  ijodiy  o`qish  jarayoniga  aylanadi,  chunki 

yaratilgan  sharoitda  o`quvchilar  o`zlarining  qo`shimcha  ijodiy  qobiliyatlaridan 

foydalanishadi, 

-  erkin  yondashuv  yoki  steriotiplardan  va  shablonlardan  voz  kechishga,  shu 

bilan birga professional faoliyatdagi yangiliklar bilan ishlashga tayyorlab boradi.  

Shu  bilan  bir  qatorda  ilmiy  adabiyotlarni  o`rganar  va  tahlil  etar  ekanmiz,  bir 

qatorda  pedagog  olimlar  tomonidan  kreativlikning  vujudga  kelish  mexanizmiga 

doir muayyan kategoriyalarni tasviya etganligining guvohi bo`lamiz. Bular:  

1. O`qituvchining o`zini o`zi boshqarish mexanizmi 

- pedagogik faoliyatiga ijodiy yondishishga va yangiliklardan baxabar bo`lib 

borishga bo`lgan ehtiyojlar, 

- o`zining sohasidagi yangiliklarni bilishga intilish, 

- o`z mavqesini ko`rsatish, 

- o`z-o`zini tarbiyalashi, 

- mustaqil tarzda ta`lim olishi, 

- o`z-o`zini doimiy ravishda rivojlantirib borishi 

2. Yo`nalishlar. 

- qiziqish, 

- ijtimoiy yo`nalganlik, 

- qadriatlarni bilish, 

- ishonchlilik, 

- axloqiy etik moyilligi, 

- dunyoqarash. 

3. «Men» kontseptsiyasi. 

- men yoqimliman, 

- men kerakman, 

- men qodirman, 

- men ijodkorian, 

- men boshqaraman, 

 

61 

- men bilaman, 

- men o`zlashtiraman 

Yuqoridagilarni umumlashtiradigan bo`lsak umumiy o`rta ta`lim maktablaridagi 

har  bir  pedagog  qo`yidagi  uchta  asosiy  yo`nalishlarda  faoliyat  olib  borishlari 

maqsadga  muvofiq  bo`lib,  bunday  faoliyat  yo`nalishlari  o`qituvchini  izlanshiga  va 

ijod qilishga undaydi.   

  O`qituvchi  faoliyatining  asosiy  yo`nalishlari 

O`qituvchining  faoliyati  asosan  uchta  ob`ektga  yo`naltirilgan  bo`lishi  lozim. 

Bular: 

Birinchidan, shaxs sifatida o`qituvchi faoliyatining o`z-o`ziga yo`naltirilganligi. 

Bunda o`qituvchining : 

-  «Men»  obrazi  nazarda  tutiladi,  ya`ni  o`qituvchi  o`zining    qanday  inson 

ekanligini anglab etadi. Masalan, «Men juda qattiqqo`lman, shuning uchun bolalarga 

nisbatan  e`tiborli  va  to`zimli  bo`lishim  kerak»,  -  singari  o`z  nuqtai  nazariga  ega 

bo`lishi. 

-  mustaqil  bo`lishi,  ya`ni  u  o`z  kuchi  va  bilimiga  ishonishi  va  uni 

takomillashtirib borishi lozim.  

-  psixologik  va  fiziologik  salomatligi,  o`z-o`zini  himoya  qila  olishi.  Bunda 

masalan,  o`qituvchining  darsda  his-hayojonlarini  bartaraf  etishi,  darsni  yuqori 

kayfiyat bilan olib borishi, har qanday sharoitda ham  asab tolalarini saqlagan holda 

o`zining tetik holatini buzmaslik va h.k. 

- o`z qadriga etishi, ya`ni o`zi va o`z kuchiga ishongan holda  mohir o`qituvchi 

ekanligini anglashi. 

- o`z mahoratini doimiy ravishda oshirib borishi. 

Ikkinchidan,  o`qituvchi  faoliyatining  boshqa  shaxslarga,  jumladan,  o`quvchi 

shaxsiga yo`naltirilganligidir. Bunda o`qituvchining: 

- o`quvchilarga insonparvarlik nuqtai nazaridan munosabatda bo`lishi; 

- o`quvchilarning ishonchiga kirishi; 

- o`quvchilarga turli xil vaziyatlarda yordam berishi; 

- o`quvchilarni qo`llab-qo`vvatlashi; 

 

62 

- bir-birini tushuna bilishi; 

- o`quvchining fikrlarini to`liq yoritishiga sharoit yaratishi; 

- o`z qobiliyatlari, imkoniyatlari va o`zligini anglashiga yordam berishi; 

- hokimlik qilishi, ya`ni o`quvchilarni boshqara olishi; 

- muloqotga kirisha olishi. 

Uchinchidan,    o`qituvchining  o`z  faoliyatiga    yo`naltirilganligi.  Bunda 

o`qituvchi o`zining pedagogik faoliyati jarayonida pedagogik jamoa orasida: 

- o`z ijtimoiy mavqesiga ega bo`lishi; 

- o`z tarafdorlariga ega bo`lishi; 

- o`z bilimi va tafakkurini oshirib borib, yangilik sari intilishi; 

-  samarali natijalarga erishishi; 

-  o`z faoliyatini samarali tashkil etishi; 

- tajriba orttirishi; 

- ish sharoitini yaratishi; 

- ijod etishi 

Yuqoridagi  pedagog  olimlar,  ayniqsa  olima  R.A.Mavlanova  tomonidan  olib 

borilgan tatqiqotlar bilan tanishar ekanmiz, ularning barchasini umumlashtirgan holda 

BIZ qo`yiadagi fikrlarni e`tirof etmoqchimiz: 

1.

 

Kreativlik  o`qituvchilarni  innovatorlikka  undovchi  pedagogik  kategoriya 

hisoblanadi. 

2.

 

Kreativlik  o`qituvchining  kasbiy  va  shaxsiy  sifatining  integratsiyasidir. 

Chunki  tabiatan  qiziquvchan,  intiluvchan  bo`lmas  ekan,  o`qituvchi  hech  qachon 

ijodkorlikni namoyon eta olmaydi.  

3.

 

Kreativlik  o`qituvchilarda  o`z-o`zidan  payda  bo`ladigan  sifat  emas,  u 

o`qituvchining  yangiliklarga  intilishi,  yangiliklarni  o`zlashtirish  va  o`zining 

pedagogik faoliyatida qo`llay olish jarayonlarida duch keladigan qiyinchiliklarni enga 

olishi,  innovatsion  yangiliklarni  o`z  faoliyatida  faol,  ijodkorona  foydalana  olish  va 

o`z mualliflik g`oyalariga, echimlarni (evristik) topa olishi bilan bog`liqdir. 

4.

 

O`qituvchining  kreativligining  shakllanishi  «ehtiyojlar,  yo`nalishlar  va 

«Men» kontseptsiya»laridan kelib chiqadi.  

 

63 

O`qituvchining kreativlik faoliyati pedagogik faoliyatning barcha turlarida 

namoyon bo`lishi davr talabidir. Bunday pedagogik faoliyat turlariga esa qo`yidagilar 

kiradi: 

-  o`quv-pedagogik  faoliyat.  Bu  faoliyat  loyixalash    va  konstruktsiyalash 

faoliyati deb ham atalib, bunda jamiyat talablari doirasida o`quv ishlarini tashkil etish 

nazarda tutiladi. O`quv jarayoni umumiy o`rta ta`lim maktablarida hamda oliy o`quv 

yurtlarida  mazmunan  va  shaklan  bir  biridan  farqlanadi.  Umumiy  o`rta  ta`lim 

maktablarida  o`quv  jarayoni  o`quv  setkasi  asosida  o`quvchilarga  fanlarni  o`qitishga 

yo`naltirilgan  bo`lsa,  oliy  o`quv  yurtlarida  o`quv  hamda  ilmiy  tadqiqot  ishlari 

birgalikda  olib  borilib,  ko`proq  talabalarni  mustaqil  va  ijodiy  ishlashini  amalga 

oshiradi hamda nazariy va amaliy mashg`ulotlar olib boriladi; Shuningdek bu faoliyat 

turiga  o`quvchi  va  talabalar  imkoniyatlarini  hisobga  olgan  ho  lda  ularni   

muvaffaqiyatga eltuvchi vaziyatlar yaratish, axborotni iqtidorli va past o`zlashtruvchi 

o`quvchi va talabalarga tushunarli qilib o`zgartira olish ishlari, mashg`ulot loyihasini 

turli  vaziyatlarda  moslab  to`za  olish,  darsda  ixcham    tashkil  etishni  rejalashtirish, 

sodir  bo`lgan  vaziyatga  qarab  (materialni)  qayta  ko`rish,  tushuntirish,  axborotni 

o`zlashtirilishini ta`minlash ishlari  ham kriadi.  

- tashkilotchilik faoliyat. Bu faoliyat o`kuv-tarbiya ishlarini rejalashtirishni o`z 

ichiga  oladi.  Shuningdek,  bunda  o`qituvchi  o`quvchilar  bilan  olib  boradigan 

pedagogik faoliyatini, o`z vaqtini rejalashtiradi, ishlarini taqsimlaydi. Bu faoliyatning 

asosini o`quvchi-talabalarning o`qituvchilar bilan hamkorlikda ishlashi tashkil etadi; ) 

talabalar mustaqil bilish faoiyatlarini tashqil etish va  boshqarish, talabalar diqqat va 

qiziqishlarini o`ziga jalb qilish. 

-  gnostik  (bilishga  oid)  faoliyat.  Bu  faoliyatda  o`qituvchi  atrofdagilarni  va 

o`zligini  chuqur  va  har  tomonlama  anglashi  nazarda  tutiladi.  Bunda  o`qituvchining 

o`zi  va  talaba  (o`quvchi)lar  faoliyatida  ro`y  beradigan  qiyinchiliklarni  tashhislash, 

ularni  bartaraf  qilishga  o`rgatish,  o`z  faoliyatini  tahlil  qilish,  faoliyat  natijasini 

oldindan yaqqol tasavvur etish ishlari ham nazarda tutiladi.  

 

-  kommunikativ  (muloqotga  moyillik)  faoliyat,  ya`ni  bu  o`qituvchining 

hamkasabalari  va  o`quvchilari  bilan  to`g`ri  pedagogik  muloqotda  bo`lishidir  Bunda 

 

64 

o`qituvchining  xushmuomila  va  talabchan  bo`lishi,  talaba  va  o`quvchilarni 

javobgarlikni oshiradigan vaziyatlarga duchor  qilish, ularni o`ziga  yaqin tutishlariga 

erishish nazarda tutiladi. 

5.  Boshlang`ich  sinf  o`qituvchilarini  kreativlik  faoliyat  yuritishga  ularni 

talabalik davridan boshlaboq tayyorlash maqsadga muvofiqdir. Chunki talabalik davr 

talabalarning o`z qobiliyatlarini to`liq namoyon etishga, ijodkorlik sifatlarini yanada 

rivojlantirishga  sharoit  yaratib  beradigan  insonning  rivojlanish  davrining  eng 

cho`qqisiga chiqqan davri ekanligini psixolog olimlar isbotlagan. Shuning uchun ham 

olima  R.A.Mavlanovaning  kreativlikni  aynan  talabalarda  sinab  ko`rganligi  bejiz 

emasdir. 

6.  Ijodkorlikka  tamal  toshi  qo`yilgan  talabalik  davridagi  sifatlar  maktabga 

o`qituvchi  sifatida  qabul  qilingan  pedagog  kadrlar  bu  sifatlarni  yanada  rivojlantirib 

borishlari  lozim.  Ya`ni  talabalik  davridagi  ijodkorlik  endilikda  kreativlik  faollikka 

aylanishi  lozim.  Vaholanki,  talabalik  davrda  bola  o`zi  uchun,  o`zining  ta`lim  va 

tarbiya olishi uchun mas`ul bo`lsa endilikda esa u bolalar uchun mas`uldir. Shuning 

uchun ham uning kreativ faoliyati faol bo`lishi lozim. Buning uchun: 

- 

maktablardagi 

fanlar 

bo`yicha 

metodbirlashmalar 

yig`ilishlarida 

o`qituvchilarni o`sha sohadagi yangiliklar bilan uzluksiz tanishib borishiga undovchi 

masalalarning qo`yilishi, 

-  o`qituvchilarning  an`anaviy  avgust  kengashlarida  innovatsiyalarni  yaratish, 

izlab  topish,  bankini  yaratish  ko`nikma  va  malakasini  rivojlantirishga  doir 

materiallarning mavjudligi, 

-  har  bir  o`qituvchining  uzluksiz  tarzda  o`zining  pedagogik  mahoratini  oshirib 

borishi,  o`z  ustida  ishlash  ko`nikmasini  shakllantirishga  doir  pedagogik  tajribalarni 

ommalashtirish, 

-  maktabda  innovatsion  muhitni  shakllantirish  va  maktab  amaliyotiga  ilg`or 

texnologiyalarni va interfaol usullarni keng tattiq etish maqsadga muvofiqdir.  

Demak,  o`qituvchi  ijodkolik  va  tashabbuskor  bo`lishida  u  ta`lim  jarayonini 

yangicha  modellashtirish,  ishni innovatsiyalar  asosida  yangi  o`qitish  texnologiyasini 

joriy qilishi zarur. O`quv jarayonida:  

 

65 

- munozara, 

- mushoira,  

- davra suhbati, 

- debat,  

- dialoglar,  

- aqliy hujum, 

- muammoli yechim,  

- vaziyatdan chiqish,  

- rolli o`yinlar, 

- kompyuter saboqlari, 

- internet tarmog`idan  foydalanishni  bilishi talab  etiladi. 

Bunda    o`qituvchi    mustaqil  ishlaydi,    faoliyat  olib  boradi,  sohada  yangiliklar 

bilan doimiy ravishda tanishib borar ekan  u ushbu bilimlar doirasida ijodiy fikrlaydi,  

o`z  fikrini    mustaaqil  bayon  qiladi  va    uni  asoslab    himoya  qila  oladi.  Natijada  

o`qituvchida mustaqil pozitsiyada turish ko`nikmasi shakllanadi.  Mustaqil ishlash  va 

o`z  pozitsiyasida  mustaqil turish ko`nikmasiga  ega o`qituvchi esa ijodkorlik, ya’ni,  

yangilikka intilivchan, qiziquvchan, haqgo`y va fidoiy kadr  bo`lib yetishadi.   

 Bunda o`qituvchi:  

- o`quv mehnat faoliyatini samarali tashkil etishni 

- muloqotga kirisha olishi, 

- materiallardan va turli axborotlardan  mustaqil foydalanishni, mutolaa qilishni 

va ularni o`zining pedagogik faoliyatida qo`llashni bilishi lozim. Biz qo`yida shunday 

o`qituvchining  faoliyatidan  namunalar  keltirmoqchimiz.  Biz  Amudaryo  tumani    16-

sonli  umumta`lim  maktabi  boshlang`ich  sinf  o`qituvchisi  Zevar  Kamalovaning 

pedagogik  faoliyatini  o`rgandik  va  uning  kreativlik  faoliyati  natijasida  qo`yidagi  

ishlarni amalga oshirganligining guvohi bo`ldik.  

Z.Kamalovaning  bir soatlik noananaviy dars ishlanma: 

Fan: Matematika       Sinf: 1 sinf       Vaqt: 45 daqiqa  

Mavzu:   O’nliklar ustida amallar. 

 

66 

Darsning  maqsadi:  1.  O’nliklar  ustida  amallar  bajarish  haqidagi  bilimlarini 

shakillantirish. 

2.  O’nliklar  ustida  amallarni  bajarishga  doir  misol  va  masalalar  yechish  

ko’nikmasini oshirish. 

3.    O’nliklar  ustida  amallar  bajarishni    hayoti  davomida  qo’llash,  hamkorlikda 

ishlash malakasini rivojlantirish. 

Darsning jihozi: AKT, darslik, daftar, bor, tarqatmali kartochkalar. 

Darsning  turi: Yangi bilim beruvchi 

Darsning  usuli:  Aralash, noananaviy 

DARSNING BORISHI: 

Tashkiliy qism: Salomlashish, sinf ozodaligi, davomatni aniqlash ( 1-daqiqa) 

Uyga berilgan vaziyfani mustahkamlash.  6-misol  

10 + 9 =              80 + 7 =          22 – 2 =          44 – 4 = 

20 + 7 =              80 + 9 =          18 – 8 =          28 – 8 = 

Bu misollar kartochkalarga bittadan yoziladi va kartochkanang chap boshlanish 

qismiga  *    belgisi  qo’yiladi.  O’qituvchi  har  bir  o’quvchiga  bittadan  misol  yozilgan 

kartochkalarni  tarqatadi  va  sinfda  32  o’quvchi  bo’lsa  bitta  misol  uch  marta 

takrorlanadi.O’quvchilar  *  belgisi  yoniga  o’z  ismlarini  yozib  misollarni  yechib, 

maxsus  shos  bor  devorga  yopishtiradilar.Bunda  o’qituvchi  har  bir  o’quvchining  

misolni qanday bajarganini aytib boradi. ( 6-daqiqa) 

Yangi mavzu:    O’nliklar ustida amallar.( 5-daqiqa) 

     O’nliklar                 Birliklar  

          1                            0       0’n  

          2                            0      yigirma 

          3                            0      o’ttiz 

          4                            0      qirq 

          5                            0      ellik 

          6                            0      olitmish 

          7                            0      yetmish 

          8                            0      sakson 

 

67 

          9                            0      to’qson 

O’qituvchi tushuntirib otdi.     Masalan: 

2 o’nlik + 2 o’nlik = 4 o’nlik          20 + 20 = 40 

2 o’nlik + 1 o’nlik = 3 o’nlik           20 + 10 = 30 

4 o’nlik – 2 o’nlik = 2 o’nlik           40 – 20 = 20  

7 o’nlik + 1 o’nlik = 8 o’nlik           70 + 10 = 80 

4-masala  (4-daqiqa) 

Masala sharti: Karimada 10 ta kaptar bor,  

                       Anvarda ham shuncha kaptar -? 

                       Ikkalasining kaptarlari qancha-? 

Yechish: 10 + 10 = 20 

Javob: Ikkalasida 20 kaptar bor. 

Dam olish daqiqasi: Inglizcha harakatli qo’shiq ( 2- daqiqa) 

5- misol   ( 5- daqiqa) 

10 + 20 = 30         20 + 40 > 40 

30 – 10 < 40          50 + 10 < 80 

6 – masala og’zaki bajarish (2 – daqiqa) 

Yangi mavzuni mystahkamlash: Juftlikda ishlash. 

Har bir juftlikka misollar yozilgan kartochkalar tarqatiladi. Masalan:  

2 o’nlik + 3 o’nlik =                               20 + 30 =  

O’quvchilar    topshiriqni  bajarib  maxsus  joyga  osib  qo’yadilar.  O’qituvchi 

tomonidan muhokama qilinadi. ( 12- daqiqa) 

O’quvchilarni baholash. ( 2- daqiqa) 

Uyga  vazifa.  Dars  yakunida  o’quvchilarga  uy  vazifasi  topshiriladi  va 

tushuntiriladi. 8 – misol       (2- daqiqa)   

10 + 10 =                40 + 30 =            40 – 10 =                70 + 20 = 

20 + 30 =                20 + 20 =             50 – 20 =                60 – 20 =  

 

Z.Kamalova 1976-yili sobiq Mangit maktabining 1-sinfiga o’qishga bordi. 1986-

yili shu maktabni a`lo baholarga bitiradi. 1989-1991-yillar mobaynida Yunus Rajabiy 

 

68 

nomidagi  pedagogika  bilim  yurtida  o`qib,  imtiyozli  diplom  bilan  tugatdi  va  bolalar 

bog`chasida  mehnat  faoliyatini  boshladi,  lekin  uning  orzusi  boshlang`ich  sinf 

o’qituvchisi  bo’lish  edi.  Shu niyatda  u  2005-yili  NDPIning  «Boshlang`ich  ta`lim  va 

sport  tarbiyaviy  ish»    ta`lim  yo`nalishi  bo`yicha  maxsus  sirtqi  bo’limga  o’qishga 

kirdi.  Nihoyat  o’z  orzusiga  erishdi.  16-sonli  umumta`lim  maktabida  mehnat 

faoliyatini  boshladi.  Kelajagimiz  davomchilari  bo’lgan  yosh  avlodga  ta`lim-tarbiya 

berish  bilan  bir  qatorda  ochiq  darslar  tashkil  qiladi.  Dars  jarayonida  zamonaviy 

pedagogik  texnologiyalardan  foydalanib  o’quvchilar  bilimiga  bilim  qo’shadi. 

Z.Kamalova o’z ustida ko’proq ishladi va izlandi. Bu izlanishlar o’z samarasini berdi. 

2012-yilda tuman maktablar orasida bo’lib o’tgan «Yil o’qituvchisi» ko`rik-tanloviga 

qatnashib,  eng  yuqori  kursatkichga  ega  bo`ldi  va  Nukus  shahrida  bo’lib  o’tgan 

tumanlararo  «Yil  o`qituvchisi-2012»  ko’rik-tanlovida  faxrli  3-o’rinni  egallab 

tumanimiz pedagoglar nomini yuqori ko’tardi.  

Hozirgi    kunda  u  16-sonli  umumta`lim  maktabida  yosh  avlodga  ta`lim-tarbiya 

berib  kelmoqda.  Z.Kamalova  singari  kreativ  -  ijodkor,  izlanuvchilar    sonining 

ko’payishi ta`lim-tarbiya samaradorligini ta`minlovchi omillarning biri hisoblanadi.  

 

3.3.

 

Boshlang’ich sinf o’qituvchisining kreativ faoliyati mazmuni  

Uzoq  qishloq  maktabining  boshlang`ich  sinf  o`qituvchisi  «Yil  o’qituvchisi» 

ko`rik  tanlovining  g`olibi  Z.Kamalova  bilan  suhbatlashar,  shuningdek,  uning 

pedagogik tajribasini o`rganar ekanmiz, uning nutqida: 

- pedagogik texnologiyalar,  

- innovatsion texnologiyalar, 

- interfaol usullar, 

- interaktiv strategiyalar, 

- ta`limda integratsiya, 

- ta`limda gumanizatsiya, 

-  ta`limda  differentsiatsiya  (fr.  diffe’rentiofion  -  farq,  har  hillik,  ya`ni  butunni 

bo`laklarga  bo`lish,  ajratish)  singari  pedagogika  sohasida  so`nggi  yillarda  kirib 

kelgan  yangi  va  yangi  tushunchalarning  keng  qo`llanilayotganligining  guvohi 

 

69 

bo`ldik.  Bu  esa  o`z  navbatida  o`qituvchining  o`z  soxasidagi  so`nggi  yangiliklardan 

boxabar 

ekanligi, 

ularni 

o`z 

pedagogik 

faoliyatida 

qo`llashga 

harakat 

qilayotganligidan dalolatdir. Aniqsa uning ko`pchilik xali to`liq idrok eta olmayotgan  

inegratsiya masalalarga alohida to`xtab o`tganligi uning izlanuvchanligini bildiradi.   

Bizga  ma`lumki,  «intergratsiya»  so`zi  lotincha  «integratio»-«tiklash», 

«to`ldirish»,  «integer»  -  «butun»  ma`nolarini  bildiradi.  Ta`limga  integrativ 

yondoshish  turli  darajadagi  tizimli  aloqalarning  ob`ektiv  yaxlitligni  aks  ettiradi. 

(tabiat-  jamiyat  -  inson).  Integratsiya  ilgari  bo`lingan  qismlarni  bir  butunga 

birlashtirish  bilan  bog`liq.  U  tizim  elementlarining  yaxlitlik  va  uyushqoqlik 

darajasining oshirishga olib keladi.  

Integratsiyalash  mobaynida  bir-biriga  bog`liqlik  xajmi  oshadi  va  tartibga 

tushadi,  shu  tizim  qismlarning  ishlashi  va  o`rganish  ob`ektining  yaxlitligi  tartibga 

solinadi.  

Bu  umumiy  qoidalarni  qanday  qilib  maktab  ta`limida  qo`llash  mumkin? 

Zamonaviy  didaktik  va  metodikada  ta`kidlanishicha,  o`quvchilarni  o`qitish, 

rivojlanishi  va  tarbiyasining  muvoffaqiyatlari  ularning  dunyoning  birligi  xaqida 

tushunchaning  shakllanganligi,  o`z  faoliyatlarini  umumiy  tabiat  qonunlari  asosida 

yo`lga  solish  zaruriyatini  tushunishlari,  tabiatshunoslik  kursida  predmentlararo  va 

predmetlar  ichidagi  aloqalarni  echa  olishlari  bilan  bog`liq.  Ta`limdaga  integratsiya 

o`quv  predmetlari  mazmunini  konstruktsiyalashga  tizimli  yondoshish  orqali  ko`rib 

chiqiladi. 

O’qituvchilarning kreativlik faoliyati ham alohida o`rganishni talab etadi. E`tirof 

etilishicha,  kreativlik  ma`lum  masalaning  echimini  topishdagi  axborotlarni  tez 

sur`atda foydalanish qobiliyatiga bog`liq. 

Bu  qobiliyatni  kreativlik  deb  atadilar  va  uni  intellektga  bog`liq  bo`lmagan 

holatda  -  individning  yangi  tushunchalar  yaratuvchi  va  shakllantiruvchi  yangi 

malakalari  sifatida  o`rgandilar.  Kreativlik  shaxsning  ijodiy  ko`rsatkichlari  bilan 

belgilanadi.