Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika

Parametrik takrorlash operatori.
 
Yechilayotgan masalaning mohiyatiga qarab, dasturchi tuzuvchi o‘zi uchun qulay bo‘lgan 
takrorlash operatorini tanlab olishi mumkin. 
Takrorlash operatorlarining 3 xil turi mavjud:  
·      parametrli takrorlash operatori; 
·      repeat  takrorlash operatori; 
·      while takrorlash operatori. 
Dasturlash jarayonida ayrim hollarda bir yoki bir necha amallarni bir necha marotaba 
takrorlab bajarish zarurati tug‘iladi. Masalan,  1+2+…+2011 yig‘indini hisoblashimiz hisoblash 
uchun quyidagi dastur tuzadigan bo‘lsak, 
.. 
a:=1; S:=s+a; 
a:=2; S:=s+a; 
a:=3; S:=s+a; 
a:=4; S:=s+a; va hokazo, ya’ni dasturimiz «uzundan-uzun» ko‘rinishga ega bo‘lar edi. 
E’tibor bilan qaraydigan bo‘lsak a-o‘zgaruvchi har safar 1-ga ortib borib, ega bo‘lgan qiymati S-
ga qo‘shilmoqda.  Aynan shunday hollar uchun parametrli sikllardan foydalanish dasturchining 
ishini yengillashtiradi. 
Parametrik  sikllarning umumiy ko‘rnishi quyidagicha: 
For := to  do  
< operator yoki operatorlar> 
Bu yerda a-parametr bosh qiymatiga, b-parametr oxirgi qiymatiga teng.  
1-misol:  
For i:=1 to 23 do 
  s:=s+1/I; 
Siklning bu holatida parametr i-ning qiymati dastlab 1-ga teng bo‘lib, sungra siklning har 
bir qadamida ‘+1’-ga orta boradi va 2,3,…,23 ga teng bo‘ladi. Zarur hollarda parametrning 
qiymatini ‘-1’ ortttirish mumkin bo‘lib, bunda «to» o‘rniga «downto» ishlatiladi.  
1-misol: 
For k:=30 downto 1 do 
begin W:=W+sqr(k); R:=r+sqrt(k); end; 
 ko‘rinishidagi sikl bo‘lib, ayrim xollarda  ham ishlatiladi. Sikl parametrining 
qiymati faqat butun sonlardan iborat va sikl qadami doimo birga teng. 
Parametrik sikllarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:  
For  siklidan takrorlanishlar soni aniq bo‘lgan hollarda foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Sikl parametri qiymati +1 yoki -1 ga avtomatik tarzda oshiriladi(«to» yoki «downto» 
ishlatilishiga ko‘ra). 
Sikl parametri sifatida butun, belgili, mantiqiy yoki sanoq tiplaridan foydalanish mumkin. 

---

Sikl bir necha amalni bajarishga mo‘ljallangan bo‘lsa, sikl tanasida  bu amallar «begin» va 
«end» qavslari ichida berilishi shart(2-misolga qarang). 
Parametrik takorlanishlar «ichma-ich» joylashishlari ham mumkin va bu holat juda ko‘p 
masalalarni yechishda qo‘llaniladi.  
Masalan:  
   
for t:=1 to 3 do 
    
for k:=1 to 5 do 
   
writeln(t,k); 
Bu sikllarni aniqroq tasavvur etish uchun quyidagi dastur va uning natijasini taqqoslaymiz: 
t-parametrning qiymati 1-ga teng bo‘lganda, k-parametr 1,2,3,4,5 qiymatlarni qabul qiladi  
t-parametrning qiymati 2-ga teng bo‘lganda, k-parametr yana 1,2,3,4,5 qiymatlarni qabul 
qiladi vahokazo. 
 
uses crt; 
var t,k:byte; 
begin   clrscr; 
writeln('t',' ','k'); 
writeln('----'); 
for  t:=1 to 3 do 
for k:=1 to 5 do 
writeln(t,' ',k); 
end. 
 
 
2-misol. 'A' dan 'Z'-gacha va 'z' dan 'a'-gacha bo‘lgan barcha simvollarni chop etuvchi 
dastur tuzing. 
Dastur ko‘rinishi: 
var i:char; 
 begin 
 for i:='A' to 'Z' do 
  write(i,' '); 
 writeln; 
 for i:='z' downto 'a' do 
 write(i,' '); 
 readln; 
 end 
Dastur natijasi: 

---

 
3-misol. Raqamlari yig‘indisi 8-ga teng bo‘lgan barcha ikki xonali sonlarni aniqlab, chop 
etuvchi dastur yarating. 
uses crt; 
 var i:10 ..99 ; 
  a,b:0..9; 
 begin 
 clrscr; 
 for i:=10 to 99 do 
  begin 
  a:=i div 10; 
  b:=i mod 10; 
  if a+b=8 then write(i,' '); 
  end; 
  end.