Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

Tazkirachilik an’anasi XVII asrda sermahsul tarzda 
davom etdi.Jumladan, Mutribiy Navoiyga xos tazkirachilik 
an’anasini davom ettirib, 1604-1605-yillarda 320 dan ortiq 
ijodkor haqida ma’lumot beruvchi “Tazkirat ul-shuaro” asarini 
yaratdi.
Unda nomlari qayd etilgan ijodkorlarning aksariyati XVI 
asr oxiri va XVII asr boshlarida yashab faoliyat koʻrsatgan. XVII 
asrda Markaziy Osiyo va Erondagi adabiy jarayon haqida ma’lumot 
beruvchi yana bir tazkira “Muzakkir ul-ashob” nomli asardir. 1692-
yilda Maleho Samarqandiy tomonidan yaratilgan ushbu tazkiraning 
muhim bir afzalligi shundaki, unda ijodkorlarning muayyan hunar 
bilan shugʻullanganliklariga ham e’tibor qaratiladi. 
Umuman olganda, bu davr madaniyati yutuqlari xalqimizning 
keyingi madaniy rivojlanishiga katta zamin yaratdi. 
Tazkiralar mumtoz adabiyot tarixi, alohida ijodkorlar asarlarini, 
ular bilan bogʻliq nazariy masalalarni oʻrganishda muhim manba 
sanaladi.
Tazkiranavislik tarixini shunday xronologik tartibda berishimiz 
mumkin: Muhammad Afviy Buxoriyning “Lubobul albob” 
(“Bilimlar magʻzi”, XIII asr), Davlatshoh Samarqandiyning 
“Tazkiratush shuaro” (“Shoirlar tazkirasi”, XV asr), Navoiyning 
“Majolisun nafois” (“Nafis majlislar”, XV asr), Hasanxoʻja 
Nisoriyning “Muzakkirul ahbob” (“Doʻstlar yodnomasi”, XVI asr), 
Maleho Samarqandiyning “Muzakkirul ashob” (“Doʻstlarga 
eslatma”, XIX asr), Rahmatulloh Vozihning “Tuhfatul ahbob” 
(“Suyukli doʻstlarga tuhfa”, XIX asr), Fazliy Namangoniyning 
“Majmuai shoiron” (“Shoirlar majmuasi”, XIX asr), Tabibiyning 
“Majmuatush shuaroi Feruzshohiy” (“Feruzshohning shoirlar 
192

---

majmuasi”, XX asr), Laffasiyning “Xiva shoirlari tarjimayi holi” 
(XX asr), Poʻlatxon Qayyumiyning “Tazkirai Qayyumiy” (XX asr), 
Moʻminjon Toshqinning “Toshkent shoirlari” (XX asr). 
24-rasm (slayd taqdimoti uchun maxsus) 
Tazkira (arab.
eslatmoq, zikr etmoq
) oʻrta asr forsiy va turkiy 
tillardagi adabiyotshunoslik janrlaridan biri. Keng ma’noda – tarix, 
tasavvuf, san’at sohasidagi voqea va shaxslar haqida esdalik ruhidagi 
asar, masalan, “Tazkiratul avliyo” (Fariddin Attor), “Tazkirayi 
Muqimxoniy” (Muhammad Yusuf), “Tazkirayi Xattoton” (Rudakiy), 
“Tazkirayi avliyoyi turkiy” (Rushdiy) va boshqa. Tor ma’noda - 
shoirlar hayoti va ijodi haqida ma’lumot, asarlaridan namunalar 
keltirib tuzilgan toʻplam. Tazkirada bir necha asrda yashagan yoki 
muayyan davr shoirining hayoti va ijodi haqida turli tarzda ma’lumot 
beriladi. Shoirlarni qamrab olish jihatidan tarixiy - zamonaviy va 
zamonaviy tazkiralarga boʻlinadi. 
Tarixiy zamonaviy tazkirada bir necha asr davomida yashab ijod 
etgan shoirlar haqida (“Lubobul albob” – Avfiy, “Tazkirat ush 
shuaro”– Davlatshoh Samarqandiy va boshqalar), zamonaviy 
tazkirada esa tuzuvchining zamondoshlari haqida (“Majolis un 
193

---

nafois”, “Tazkirat ush shuaro”– Mutribiy va boshqalar) bahs 
yuritiladi. 
Asarda shoirlar har xil uslubda – “abjad” tizimida, sulola va arab 
alifbosi asosida, geografik uslubda, tazkira tuzuvchi tomonidan 
shaxsan koʻrganlik, ijodiy muloqotda boʻlgan boʻlmaganlik asosida 
joylashtiriladi. Shoirlar haqidagi ma’lumotlar alohida kichik maqola 
– fiqradan iborat boʻladi. Unda shoirning ismi, taxallusi, 
qayerdanligi, ijodi, she’rlaridan namunalar, tabiatidagi oʻziga xos 
xususiyati, qay darajada shuhrat topganligi va boshqa she’riy yoki 
nasriy tarzda bayon etiladi. Ba’zan ikki tilda ma’lumot berish hollari 
ham uchraydi. (“Majmuayi shoiron”). Tazkiralar tuzuvchisining 
adabiy estetik uslublari qaysi adabiy yoʻnalishiga mansubligi 
jihatidan farqlanadi. Sharq adabiyotshunosligida bizgacha yetib 
kelgan dastlabki tazkirani Abu Mansur Assolibiy, oʻzbek adabiyotida 
Alisher 
Navoiy 
yaratgan. 
Adabiyot 
tarixini 
oʻrganishda 
tazkiralarning ahamiyati katta.