Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna



Download 7,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet114/162
Sana27.01.2022
Hajmi7,5 Mb.
#414202
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   162
Bog'liq
matnshunoslik fanidan maruza mashgulotlarini tashkil etish (1)

Kotib tahriri.
5666-raqamli qo‘lyozma bayozda “Qo‘qondan 
Shohimardonga” qismidan 18 bandi qisqartirilgan va bandlar 
tarkibidagi misra, so‘z va jumlalar tahrirga uchragan. Masalan, 
mazkur “Sayohatnoma”ning 13-bandi mazkur qo‘lyozma bayozda 
(80b-sahifa):
Ammo nazarda “Roshidon”,
Firdavs bog‘idin nishon,
Jome’lari obi ravon, – 
shaklida bir misra qisqartirilib ko‘chirilgan. 
6352-raqamli qo‘lyozma bayozda esa (181b-sahifa):
Ammo nazarda “Roshidon”,
Firdavs bog‘idin nishon,
Jome’lari obi ravon,
Sahni gulu gulzor ekan, –tarzida to‘liq o‘qiymiz. 
Yoki mazkur “Sayohatnoma”ning 10-bandi 5666-raqamli 
qo‘lyozma bayozda (80b-sahifa):
Boz izdihomi voizi,
Badkayf ochilmaydur ko‘zi,
Yuqori boshidin tizi,
Ermaklari gulyor ekan. 
6352-raqamli bayozda (182b-sahifa) esa 4-misra “Ermaklari 
ko‘knor ekan” shaklida uchraydi. Ko‘rinadiki, birinchi banddagi bir 
misraning tushib qolishi kotibning e’tiborsizligi bo‘lsa, keyingi 
banddagi so‘z ongli ravishda o‘zgartirilgan. 
Bu qo‘lyozmalarni qiyosiy tadqiq qilish natijasida 1325-va 6352-
raqamli qo‘lyozma bayozlar tayanch manba sifatida olindi.Shoir 
asarlari jami o‘n ikki marta nashr etilgan. Shundan 3 tasi “Asarlar 
to‘plami”, 9 tasi “Tanlangan asarlar”dir. Ammo bu nashrlar talab 
darajasida emasligi hamisha mutaxassislarning e’tiroziga sabab 
bo‘lib kelgan. Jumladan, adabiyotshunos Abdurashid Abdug‘afurov 
bu xususda bunday yozgan edi: “… Muqimiyshunoslikda yana bir 
174


kamchilik – shoir asarlarini qisqartirib, “tahrir” etib va bejab nashr 
qilishlarda ko‘rinadi”.
Biz faqat shoir “Sayohatnoma”si matni kiritilgan joriy nashrlar 
haqida fikr yuritamiz. G‘afur G‘ulom tomonidan tayyorlangan (1938, 
1942, 1953-yillar) Muqimiy “Tanlanma” asarlarida, Abdulla 
Olimjonov (1951-yil Muqimiy “Tanlanma” asarlari) va O‘tkir 
Rashid maktab kutubxonasi uchun nashr ettirgan Muqimiy 
“Tanlanma” asarlarida (1951-yil), professor G‘.Karimov nashrga 
tayyorlagan “Tanlangan” asarlari va Muqimiy “Asarlar to‘plami” 
ikki jildligida “Sayohatnoma” matni uchraydi (1958, 1960, 1973, 
1974-yillar).
Ta’kidlash joizki, bu nashrlarning barchasida ham asar matni 
to‘liq berilgan emas. Bundan tashqari, ularda ko‘plab matniy 
tafovutlar mavjud. Jumladan, G‘.Karimov xizmati bilan chop etilgan 
1958-yilgi 
nashrdagi 
“Sayohatnoma”ning 
“Qo‘qondan 
Shohimardonga” deb nomlangan qismini 6352-raqamli bayozdagi 
matnga qiyoslaganda ko‘plab qisqarishlar, bandlar tarkibidagi misra, 
so‘z va jumlalar o‘zgarishga uchragani kuzatiladi. Bu hol keyingi 
nashrlarga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatgan. Jumladan, mazkur nashrda 
asarning 5-bandi quyidagicha berilgan:
Mingboshilik kimning ishi,
Desam, dedi bedonishi,
Bir “Qo‘shtegirmonlik kishi,
Xo‘ja Iso badkor ekan”. 
№6352-bayozda esa (182a-b-sahifa):
Mingboshilik kimning ishi,
Desam, dedi bir donishi,
Bir “Qo‘shtegirmonlik kishi,
Xo‘ja Iso bekor ekan”. 
Bandning 2-misradagi “bir donishi” so‘zining “bedonishi”ga 
aylantirilishi muallif badiiy niyati butunlay teskari talqin etilishiga 
olib keladi.4-misradagi “bekor” so‘zi “badkor” tarzida tahrir qilinishi 
misralar mazmuniga mos emas.Professor N.Jabborov mumtoz 
adabiyot materiallarini o‘rganishda matn tahririning alohida o‘rin 
tutishini ta’kidlaydi. Olim bu masalani tadqiq qilish o‘zbek 
matnshunosligining dolzarb vazifalaridan ekanligiga e’tibor qaratib, 
bunday yozadi: “D.S.Lixachyovning “Tekstologiya” kitobida 
tahrirning quyidagi turlari ajratib ko‘rsatiladi:
175


1) g‘oyaviy tahrir;
2) uslubiy tahrir;
3) asarda faktlarni boyitish, kengaytirishga qaratilgan tahrir;
4) bir necha turni o‘zida mujassam etgan qorishiq tahrir.
Muallif matn tahririni bu kabi turlarga ajratar ekan, tabiiyki, rus 
adabiyoti materiallariga asoslanadi. Bizningcha, bu tasnifni o‘zbek 
adabiyoti materiallariga ham tatbiq etish mumkin” 
5. Matn tahririning mazkur turlari Muqimiy she’riy asarlarida 
ham keng qo‘llangan. “D.S.Lixachyov fikricha: “Matning “g‘oyaviy 
tahrir”dan o‘tishi asarning stilistik jihatlari bilan bog‘liq bo‘lishi yoki 
bog‘liq bo‘lmasligi mumkin. Tahrir ba’zan butun matn tarkibiga, 
ayrim hollarda uning alohida qismiga aloqador bo‘ladi. Yozma 
yodgorlikka butunlay teskari ma’no yuklanishi, matnda u yoki bu xil 
“g‘oyaviy tozalash” o‘tkazilgan bo‘lishi mumkin. Hatto asarga unda 
mutlaqo bo‘lmagan g‘oya qo‘shilishi yoki matnda mavjud bo‘lgan 
g‘oya “qisqartirilishi” hollari ham uchraydi”.
6. Bunday holni mazkur qismning 8-bandida ham kuzatamiz. 
Band barcha nashrlarda quyidagicha berilgan:
Unda bo‘lus G‘ozi dedi,
Ham mufti, ham qozi dedi,
Yurt barcha norozi dedi,
Qilg‘on ishi ozor ekan. 
Ba’zi tadqiqotlarda Muqimiy asarlarining joriy nashrlariga 
kiritilmagan “Sayohatnoma”lar matni keltirilib talqin qilingan. Lekin 
manba haqida biron og‘iz fikr yuritilmagan. Ba’zi tadqiqotlarda esa 
mazkur bandlar og‘zaki materiallar sifatida ta’kidlanadi. Jumladan, 
Sotti Husayn, Homil Yoqubov va G‘ulom Karimov tadqiqotlarida 
“Sayohatnoma”ning “Qo‘qondan Farg‘onaga” qismidagi yuqorida 
keltirilgan band o‘zgartirilib quyidagicha keladi:
Belni Muqimiy boyladim,
Shundog‘ yurushni chog‘ladim,
Dunyoni tahqiq ayladim,
Dunyo qurilgan dor ekan. 
Mazkur band yuqorida ta’kidlaganimizdek, shoir asarlarining 
joriy nashrlaridan tushirib qoldirilgan. 6352-raqamli bayozda esa 
(182b-sahifa) asliyatga mos berilgan. Ko‘rinadiki, “shayladim” so‘zi 
“chog‘ladim” so‘ziga, “bir mahzi namunang ekan” misrasi “dunyo 
qurilgan dor ekan” tarzida o‘zgartirilgan. Negadir professor 
176


G‘.Karimov doktorlik dissertatsiyasida mazkur band manbasi haqida 
fikr bildirib: “1954-yil SAGU ekspeditsiya materiallaridan. Odamlar 
og‘zidan yozib olindi”, – deydi. Yangi topilgan “Sayohatnoma”ning 
“Isfara sayohati” deb nomlangan qismi faqat X.Zarifovning 
“Muqimiy hayoti va ijodi” nomli monografiyasida uchraydi. 
Olimning ta’kidlashicha, mazkur “Sayohatnoma” matni shoir 
Charxiy tomonidan 1953-yilda tojikistonlik G‘olib Yaqubzoda degan 
kishi og‘zidan yozib olingan. Umuman, Muqimiy “Sayohatnoma”lari 
matni Muqimiy asarlarining barcha joriy nashrlarida asliyatga 
nomuvofiq keltirilgan.Tabiiyki, noqis matn asosida xolis va 
haqqoniy tadqiqot yaratib bo‘lmaydi. Shu jihatdan, shoir 
“Sayohatnoma”lari matnini matnshunoslik nuqtayi nazaridan tadqiq 
qilib, qayta nashr etish dolzarbdir. 

Download 7,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish