|
(Ma’ruza mashgʻulotini oʻqituvchi tomonidan oldindan
topshiriq asosida tayyorlanib kelgan talaba davom ettirib oʻqiydi.
Bu usul auditoriya iqlimini muvozanatda ushlashga yanada
samarali yordam beradi. Sababi, boshqa talabalarda ham ma’ruza
56
oʻqish, oʻz bilimini namoyish etish hissi uygʻonadi, ijobiy raqobatni
yuzaga kelishiga zamin yaratadi)
Oʻzbek matnshunosligi shu paytgacha, shubhasiz, salmoqli
yutuqlarni qoʻlga kiritdi. Bu yutuqlar, ayniqsa, ulugʻ mutafakkir
Alisher Navoiy asarlarini oʻrganishda yaqqolroq koʻzga tashlanadi.
Porso Shamsiyev, Gʻulom Karimov, Hamid Sulaymon, Aziz
Qayumov, Suyima Gʻaniyeva singari ustoz olimlarning bu boradagi
faoliyati tahsinga loyiq. “Xamsa”, “Mezon ul-avzon”, “Majolis un-
nafois” kabi benazir asarlarning ilmiy-tanqidiy matni yaratilgani
navoiyshunoslikni yangi bosqichga yuksaltirgani bugun hech kimga
sir emas. Matnshunoslikda erishilgan bu yutuqlar keyingi davrda
Bobur, Ogahiy, Furqat va boshqa mumtoz shoirlar, ijodkorlar merosi
misolida davom ettirilayotgani quvonarli hol. Biz bunga ikkita misol
keltirish bilan cheklanamiz. Birinchisi, Muhammad Rizo Ogahiyning
dunyoda
yagona
qoʻlyozma
nusxasi
Sankt-Peterburgda
saqlanayotgan “Shohid ul-iqbol” asarining matnshunoslik aspektida
tadqiq qilingani, asar matnining ilmiy izohlar, koʻrsatkichlar bilan
nashr etilgani bu sohada soʻnggi yillarda qoʻlga kiritilgan salmoqli
yutuqlardandir. Ikkinchisi, Mutribiyning “Tazkirat ush-shuaro”
hamda “Nusxayi zeboyi Jahongir” asarlari tadqiqi asosida yaratilgan
monografiya. Salohiyatli olimlar Nafas Shodmonov va Ismoil
Bekjonovning bu ishlari faqat muayyan asarlarning teran
oʻrganilgani bilangina emas, matnshunoslikning bir qancha nazariy-
metodologik masalalari hal etilgani bilan ham ahamiyatlidir. Oʻzbek
matnshunosligining asosiy yoʻnalishlaridan biri ulugʻ shoir va
mutafakkir Alisher Navoiy asarlari matnini tayyorlashdir. Bu sohada
muayyan ishlar qilingan. Shoirning bir qancha asarlarining ilmiy-
tanqidiy matnlari yaratilgan. Lekin hali qilinadigan ishlar koʻp.
Jumladan, Navoiyning nasriy merosi orasida hali ilmiy-tanqidiy
matnlari tuzilmagan asarlar bor. Mana shu yoʻnalishda tadqiqotlar
olib borish mazkur asarlarning barcha ilmiy talablarga javob
beradigan yuqori saviyadagi ilmiy-tanqidiy matnlarini tayyorlash
navoiyshunos olimlar oldida turgan muhim vazifalardan sanaladi.
Mazkur ishlarni amalga oshirishda bizga ibrat, namuna, ayni paytda,
tajriba maktabi boʻlib xizmat qiladigan tadqiqotlar bor. Bu oʻrinda
biz “Mahbub ul-qulub”ning atoqli olim Kononov tomonidan
tayyorlangan ilmiy-tanqidiy matni yoki “Majolis un-nafois”ning
57
taniqli adabiyotshunos olima Suyima Gʻaniyeva tomonidan
tayyorlangan
ilmiy-tanqidiy
matni
singari ishlarni
nazarda
tutmoqdamiz. Matnshunoslikning klassik (mumtoz) namunalari
boʻlib qolgan bunday ishlar hech qachon oʻz qimmatini yoʻqotmaydi.
Bugun respublikamizda faoliyat koʻrsatayotgan fondlarning
deyarli barchasida mavjud qoʻlyozma va toshbosma manbalarning
ichki katalogini tuzish ishi nihoyasiga yetgan, har bir manba haqidagi
dastlabki ma’lumotlar elektron shaklda yigʻilgan. Navbatdagi
bosqichda mazkur manbalar boʻyicha qilinayotgan turli sathdagi
ilmiy
tadqiqotlarni
monografik
planda
chuqurlashtirish,
matnshunosligimizning ilmiy-tanqidiy matn tuzish yoʻlida orttirilgan
boy tajribalaridan foydalanib, oʻtgan avlod shiddat bilan boshlagan
ishni himmat va shijoat bilan davom ettirishimiz lozim. Ana
shundagina ota-bobolarimizdan meros qolgan bu bebaho ilm
xazinasining haqiqiy vorisiga aylanamiz.
Ba’zan mumtoz adabiyot matnlarining eski oʻzbek yozuvidan
joriy alifboga tabdilida, mazkur matnlarning talqinida yoppasiga
savodsizlikni kuzatamiz. “Yoppasiga” deyishimizdan maqsad, tabdil
qilingan ayrim matnlardagi xatolar nafaqat shaklda, balki ma’noda
ham, talqinda ham bir yo ikki oʻrinda emas, ketma-ket, qatorasiga
sodir
etiladi.
Ayniqsa,
arabiy
soʻz,
jumla,
matnlarni
oʻzbekchalashtirishda oʻta e’tiborsiz va mas’uliyatsiz yondashuvlar,
tarjimada oʻzbek tilini dominant sifatida bilmaslik va natijada oʻzbek
tilining talaffuz tabiatini hisobga olmasdan boshqa tillarga sun’iy
tarzda moslashtirishlar, maxsus tushuncha va istilohlarni izohsiz,
bilib-bilmasdan qoʻllash tufayli qoʻpol xatolarga yoʻl qoʻyilyapti.
Masalan, yozma va ogʻzaki nutqda joriy boʻlgan, tilimizga
allaqachon oʻzlashib ketgan “Olloyor” soʻzini yozuvda “Ollohyor”,
“Allohyor” deb yozish va zoʻrma-zoʻraki talaffuz qilishga oʻzni
majburlashning sababi nimada?
28
Agar buni e’tiqodga daxldor
masala deb qaralayotgan boʻlsa, kamida kaltabinlik qilinayotgan
boʻladi. Sogʻlom aqida koʻr-koʻrona taqlid bilan emas, xolis ilm
bilan barpo boʻladi. Dunyodagi barcha xalqlar, qabila-elatlar oʻziga
xos tili bilan yaratilgan. Ona tili, uning tabiati, barcha qonun-
28
Мисоллар
:
Сувонқулов И. Сўфи Оллоҳёр ва унинг адабий анъаналари
:
фил.фан.док.дисс.Т.
:
1997; Баратова Н. Сўфи Оллоҳёрнинг бадиий-маънавий
қарашлари.С.
:
2002; Сўфи Аллоҳёр. Халқаро илмий анжуман материаллари. «Ал-Ҳудо»-
«Мовароуннаҳр»
,
Теҳрон –Тошкент
,
2005.)
58
qoidalari har bir xalqning belgilab qoʻyilgan daxlsiz huquqi. Bu
haqqa tajovuz qilish haqiqatga qarshi borishdan boshqa narsa emas.
Arabcha izofali birikmalar imlosida ham tilimizda xilma-xilliklar
kuzatilyapti.
29
Masalan,
Do'stlaringiz bilan baham: |
