Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

“Gulshani ash’or”. 
XX asr boshlarida tuzilgan bayozlardan biri 
“Gulshani ash’or” bayozidir. Mazkur bayozda Oʻrta Osiyo hududida 
yashab oʻzbek va fors-tojik tillarida ijod etgan Firdavsiy, Atoiy, 
Lutfiy, Jomiy, Navoiy, Fuzuliy, Kamiy, Saryomiy, Xislat, Oxundiy, 
Xiloliy kabi 50 dan ortiq shoir haqida ma’lumot beriladi. Majmua 
matnini Mulla Shoh Islom tayyorlagan. Bayozga Saryomiyning 7 
gʻazali, 1 ruboiy, 4 muxammas va 1 ta’rixi kiritilgan. Gʻazallar 
matnlarining maqta’lari quyidagilar:
1. Jon dimogʻiga kelur, har dam gulruxsor isi,
Bulbuli shoʻrigʻa yetgan kabi, gulzor isi; 
2.
Man nega mahvi orazi ra’nosi boʻlmayin,
Masti xarob, nargisi shahlosi boʻlmayin; 
3. Kecha tebrandi sabodin, ey sumanbar kokuling,
Gul yuzing atrofida chun sunbuli tar kokuling; 
4. Rashki ravoqi jannat, gar boʻlsa yor manzar,
Azbaski, dilkushodur vaqti bahor manzar; 
5. Novakondozi qazoya nigohi tir verar,
Soiid fitnaya abroʻlari shamshir verar; 
6. Zulfi savdosin tilarsenkim, oʻzing devona qil,
Soʻnma ilking sochina, dastu duodin shona qil; 
7. Qaro koʻzingni asiri mudom surmayi noz,
Zamona koʻrmadi, bir san kabi buti tannoz.
Muxammasning 3 tasi Fuzuliy gʻazallariga bogʻlangan, 1 tasi 
mustaqil muxammasdir. Ularning hammasi devonga kiritilgan. 
Chunonchi, bayozdagi “Yorab bejoh kursi arshi a’lo haqi”, “Yurding 
mastu gʻofil boʻlmayin hushyor, etmazmi”, “Sandin mudom judo 
ayla 
mehru 
vafo 
banga” misralari bilan boshlanuvchi 
muxammaslarning nusxasi bilan devondagi nusxasida matnlarida 
oʻzgarish yoʻq. Faqat bayozda keltirilgan “Muxammasi Mavlaviy 
Yusuf Saryomiy” sarlavhali muxammasning birinchi misrasida: 
Bundan tashqari ushbu bayozda shoirning “Hazrati Sulton Xoʻja 
Ahmad Yassaviy marqad”iga yozgan musaddasi ham berilgan. 
Majmuaga kiritilgan quyidagi ruboiy ham bor:
Lutf ila shabi ummidimi roʻz ayla,
Iqbolimi tavfiq ila feruz ayla,
Layli kabi lafzimi dilafroʻz ayla,
Majnun kabi nazmimi jigarsoʻz ayla. 
185

---

“Gulshani ash’or”da “Tarixi mehmonxona az Mavlaviy Yusuf” 
deb nomlangan ta’rix ham oʻrin olgan. Sharqona mehmonnavozlikni 
koʻtarinki bir ruhda tasvir etuvchi ushbu she’r shunday satrlar bilan 
boshlanadi:
Ayla, mehmon qudumi gardidin,
Dilgʻa, yo rab, sururu diydagʻa nur. 
Bayozda Mutrib, Jomiy, Fazliy, Muhyi, Ado, Huvaydo, 
Mahzuna, Saryomiy, Kamiy singari 60 dan ziyod shoirning oʻzbek 
va fors tilidagi gʻazallaridan namunalar oʻrin olgan.
 
Bayozi Haziniy 
Bayozga Haziniy, Xislat, Komil Xorazmiy, 
Kamiy, Fuzuliy, Amiriy, Muqimiylar asarlari, Saryomiyning ham 
she’rlari kiritilgan. Bayozning noshiri Mirzo Ahmad bin Maxdum 
Karim, kotibi Sirojiddin Maxdum mulla Mirzo Oxund Sidqiy 
Xondayliqiy. Toshkentdagi H.Orifjonov matbaasida chop etilgan. 
Muqovasi koʻk, qizil hoshiyali kartondan ishlangan. Mazkur bayoz 
mavjud bayozlar ichida toʻlaligi, kotibi, noshiri aniq boʻlganligi 
sababli ishonchli majmua sifatida ahamiyatlidir.