Ajiniyaz nomli nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiyot bilim asoslari guruhi sirtqi bo’lim 1-kurs talabasi avazov abduhalimning topografiya va kartografiya asoslari fanidan tayyorlagan slaydi

AJINIYAZ NOMLI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI TABIIY FANLAR FAKULTETI GEOGRAFIYA VA IQTISODIYOT BILIM ASOSLARI GURUHI SIRTQI BO’LIM 1-KURS TALABASI AVAZOV ABDUHALIMNING TOPOGRAFIYA VA KARTOGRAFIYA ASOSLARI FANIDAN TAYYORLAGAN SLAYDI

MAVZU:Topagrafik asbob va uskunalar va ularni ishlatish

Orientirlash

burchaklari plan olish ishlarida qo’llaniladi va kompas, bussol,

astralyabiya, ekker, teodolit, ganiometr asboblari bilan o’lchanadi.

• Orientirlash. Azimut va rumb

burchaklari

Joyda plan olishda, burchak o’lchash ishlarini bajarishda nuqtaning o’rni gorizontal yoki atrofdagi predmetlarga qarab aniqlanadi. Joyda boshlang’ich deb qabul qilingan nuqta yoki chiziqqa nisbatan o’z o’rnini aniqlashga orientirlash (lotincha “oriens” sharq ma’nosini bildiradi) deyiladi.

O’lchash ishlarini olib borishda joydagi predmetlarga (quyosh, oy va yulduzlar, relef, daraxt, imorat va boshqalar) qarab gorizont tomonlarini aniqlash mumkin. Kompas kashf etilganga qadar gorizont quyoshga qarab sharqqa nisbatan aniqlangan. Kompas ishlatila boshlagandan keyin (shimol, sharq, g’arb, janub) magnit qutbi yordamida aniqlanadigan bo’ldi.

Plan olishda biron yo’nalishlar oralig’idagi burchaklar o’lchanadi, bu burchaklar orientirlash burchaklari deyiladi. Geografik kengklik (φ) va geografik uzoqlik (λ) burchaklari bilan aniqlanadi.

2.Teodolit va u bilan burchak o’lchash,

burchak o’lchash aniqligi

Topografik yuzada qisqa masofadagi hududlarning burchak, vertikal masofa va maydonlarini tasvirlashda teodolitdan foydalaniladi va gorizontal burchaklarni o’lchash ishlari amalga oshiriladi.

Ekker – kichik maydonlarning uncha katta aniqlik talab qilinmaydigan planlarini olishda qo’llaniladi. Ekker asbobi joyda 450, 900 va 1350 li burchaklarni o’lchaydi. Ekkerning oddiy, optik va plazmali turlari mavjud.

Oddiy ekker – uzunligi 15-20 sm, qalinligi 1,5-2 sm, eni 2-3 sm bo’lgan ikkita taxtani bir-biriga “+” shaklida birlashtiriladi va taxtachalar orasidagi burchak 900 bo’lishi lozim.

Bussol

Goniometr. Bu gorizontal burchaklarni o’lchaydigan asbob bo’lib, ishlashi jihatidan bussoldan kam farq qiladi va kompas yordamida orientirlanadi. Kompos yordamida yo’nalishlarning azimutini ham aniqlash mumkin. Goniometr bilan plan olishda dalada o’lchangan rumb yoki azimut burchaklari maxsus jurnalga yozib boriladi, plan kameral sharoitda chiziladi.

Astrolyabiya (usturlab). Gorizon­tal burchaklarni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob. Astrolyabiya asosan maktablarda yo’nalishlarning azimut burchaklarini, rumblarini va ikki yo’nalish orasidagi burchaklarni aniqlashda ishlatiladi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT