Ajiniyaz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti

Konflikt ob’ekti  deganda taraflar egallashga yoki undan foydalanishga intiladigan muayyan moddiy yoki ma’naviy boylik tushuniladi.

Konflikt ob’ekti bo’lib shaxsiy, guruhiy, ijtimoiy, davlat manfaatlarining predmeti bo’lgan moddiy dunyo va ijtimoiy borliqning istalgan elementi hisoblanadi. Bu element konflikt predmeti bo’lishi uchun turli ijtimoiy sub’ektlar manfaatlari to’qnashadigan nuqtada bo’lishi kerak, sub’ektlar bunday element ustidan shaxsiy kontrol yuritishga harakat kiladilar. Bunday vaziyatlarga misol : kichik yoshdagi bolalar chiroyli o’yinchok ustida talashadilar yoki u yoki bu hududning tegishliligi haqidagi masala hal qilinmaganligi uchun davlatlar o’rtasidagi munosabatlarning taranglashuvi.

Konfliktologiya fan sifatida avvalo o’qituvchining kasbiy axloqiy fazilatlaridan biri talabchan va adolatli bo’lishidir degan fikrlar asosida ish ko’radi. O’qituvchi o’z navbatida o’z ustida ishlashi talabchan bo’lsagina tinglovchilardan ham ma’suliyatlilikni vazifalarni o’z vaqtida bajarishini talab qila oladi. Pedagog talabchanlik bilan bir qatorda adolatli ham bo’lmog’i o’rinlidir. Pedagog bola bilimini adolatli ravishda holisona baholashni agar guruhda iqtidorli talantlilar bo’lsa ko’proq bunday o’quvchilarni rag’batlantirish ularni yanada o’z ustida ishlashga unday olishi ta’limni samarali tomonlarini ko’rsatadi. Pedagog ma’suliyatli bo’lishi o’quvchilarga mashg’ulot topshirildimi ularni tekshirib o’z vaqtida baholashi lozimdir. Yuqoridagi fikrlar konfliktlarni paydo bo’lishicha yo’l qo’ymaydi.

Inson hayoti boshqalar bilan bo’ladigan turli munosabatlarning uzluksizligidan iborat jarayondir. Ana shu munosabatlar esa har doim ham bir tekis silliq va tinch davom etavermaydi. Hayotning bir tekis davom etishini turli nizo va ziddiyatlar buzib turadi. Biz ularni konfliktlar deb ataymiz. So’nggi vaqtlarda jamiyatimizdagi turli darajadagi o’zgarishlar iqtisodiyotning jadal qadamlar bilan o’sishi ma’naviy, ilmiy, texnikaviy imkoniyatlarning ochilishi murakkablik kasb etib boradigan dunyoni bilish va shu zamonda yashayotgan odamlarning to’qnashuvi natijasida konfliktlarning turli ko’rinishlarini namoyon qilmoqda.

Bugungi kunda konfliktlar mavzusi yoshlar o’rtasiga olib kirilishi bejis emas. Xo’sh aslida konflikt nima? Uni engib bo’ladimi, undan inson o’zini ehtiyot qilishi mumkinmi, konfliktsiz yashash mumkinmi va konfliktning zararli yoki foydali tomoni nimada?

Konfliktlarga biz oilada, opa-singillar, aka-ukalar, yaqinlar, do’stlar, ijtimoiy guruhlar, turli kompaniyalar o’rtasida, shuningdek o’qish va mehnat faoliyatida ham duch kelamiz.

Konflikt o’zi nima? U qanday paydo bo’ladi? Konflikt – o’zaro qarama - qarshi bo’lgan ziddiyatli manfaatlar va munosabatlarning ochiq to’qnashuvidir. Hayot konfliktlarga to’la. Insonning jamiyatdagi yashash tarzini turli ziddiyatlarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Bunday ziddiyatlarga har qanday yoshda, har joyda va har qanday vaziyatda to’qnash kelish mumkin.

Pedagogik konflikt bu o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi ziddiyatlarni, kelishmovchiliklar tortishuvlar mojorolar, muloqot jarayonida bir-birlarini tushunishlari, bir-birini idrok qilishlarini o’rganadi albatta o’qituvchi bu muammolarni oldini olishi va echimini topishi uchun o’z mutaxassisligini puxta o’rgangan, muloqot sirlaridan habardor bo’lishi, darsni tashkil etish bilan birgalikda tinglovchilarni jalb qila olishi kerakdir. Bundan tashqari tinglovchilarni bilim saviyasini va xulq-atvoriga xolisona baho berishi lozim

Mahmud Qoshg’ariy o’z asarida qo’yidagi fikrlarni bildiradiyu men kishilarni tana a’zolari kasalliklari kasallanganida yuzlarcha minglarcha kishi halok bo’lishini, ruhiy bilimsizlik o’quvsizlik yuzminglarcha, o’nminglarcha shaxslar halok bo’lishini aytadi va bu kasallikni oldini olishda men o’qituvchilik kasbi orqali erishdim degan fikrlarni bildirib o’tgan.

Alisher Navoiy o’qituvchilarni mehnatini xolisona baholab gohida, bola tarbiyasini tarbiyalashda bir kishi bitta bolaga tarbiya berishda ojizlik qiladi. O’qituvchi bir guruh o’quvchilarga o’zida o’zlashtirgan bilim malaka ko’nikmalarini ilmu-odobni o’rgatadi. Bu jarayonni tashkil etishda o’qituvchi ko’p aziyat chekadi va mashaqqatlarni boshidan o’tkazadi. Shuning uchun shogirdlar ustozlari oldida umrbod qarzdor ekanligini his etishlari darkordir. Agar shogird podsholikka erishganda ham ustoziga quluq qilsa arziydi.alisher Navoiy ta’lim-tarbiya maqsadi yosh avlodni xalqparvar, bilimli eng yaxshi fazilatlarga ega kishi qilib etishtirishdir. Pedagogik birgalikdagi ta’sir bu ta’lim va tarbiyani hamkorligida amalga oshiriladi. Masalan O’qituvchi o’quvchilarga biror bir ertak hikoyat, roman asarni aytib beradi. O’qitish ya’ni ta’lim bilan birgalikda tarbiyani shakllaninini ko’ramiz. E’tab unsakkiz bolalar juda taqlidchan bo’lishadi. Asardagi yoki ertaklardagi ijobiy sifatlarini o’zlarida mujassamlashtirishga harakat qiladilar, ular harakatlarida ijobiy tomonlar ko’rinadi. Demak xulosa qilib shu aytish mumkinli, ta’lim tarbiya jarayonlaribirgalikda amalga oshiriladi. Hozirgi kunda tinglovchi va o’quvchilarimiz faqat o’qituvchilarni bilim saviyasini kuzatibgina qolmay, o’qituvchini ma’suliyatliligi, qobiliyatliligi, ishonchliligi, pedagogik mahorati qobiliyati, samimiyligi ta’lim tizimiga qay tarzda yondashishiga ham e’tiborlarini qaratadilar. Ta’lim-tarbiyaning samarasi, ta’sirchanligi, avvalo o’qituvchiga, uning bilim saviyasiga, kasbiy tayyorgarligiga, pedagogik shunga qiziqish va mahoratiga bog’liqdir. O’qituvchi ijodiy fikrlovchi: umum insoniy va milliy qadriyatlarni, dunyoviy bilimlarni mukammal egallag bo’lishi o’z kasbi va bolalarni yaxshi ko’radigan insonparvar adolatli, talabchan pedagogik odobli har bir o’quvchisi ulg’ayib kelajakda yaxshi inson bo’lishiga ishonadigan, ularning barkamol shaxs, ish bilarmon kishi bo’lib etishishiga ko’maklashadigan mutaxassis bo’lmog’i lozim. Pedagogik birgalikdagi ta’sirda o’quvchilar ham ta’limga ijodiy yondashishlari shartdir.

Pedagogik konflikt psixologik nuqtai-nazardan olib qaraganda va psixologiya fanlari bir-biriga uzviy bog’liq va bu fanlar bir-birini to’ldirib turadi. Yaxshi tarbiyasi bu avvolo yuqori ma’naviyatli inson. U o’zining barcha o’ylari va harakatlari bilan saf, odil va halokdir. Xuddi shunday murabbiygina o’zining tarbiyalanuvchilarning ma’naviy dunyosini tushunadi, ularning shodlik va qayg’ulari bilan yashaydi, ularning ishonchini qadrlaydi, ular bilan muomolada xushmuomola va odobli,shafqatli, chidamli kechirimli bo’ladi. U o’z tarbiyalanuvchilarining har birini yaxshi ko’radiva chuqur xurmat qiladi.

Pedagogik konfliktni yuzaga keltirmasligi uchun tarbiyachi nozik psixolog va mohir pedagog bo’lishi lozim. Tarbiyasi nazariy bilimlari va pedagogik sezgirligi vositasida o’qituvchilar va o’quvchilar bilan oson alohida kirishadi,maktabda va undan tashqaririda birgalikdagi faoliyatni mohirlik bilan uyushtiradi, tarbiyalanuvchining fikri, tuyg’usi va irodasini bevosita va bilvosita boshqarish san’atini egallagan bo’ladi. Tarbiyachi tadqiqotchi tashkilotchi, jamoatchi, fan sport texnika yoki san’atga shaxsiy bo’lgan inson. U o’z qalbining butun boyligini tarbiyalanuvchilariga hadya etadi. Pedagogk muloqot tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar o’rtasidagi o’zaro munosabat fikrlar almashuvi, bir-birlarini tushunishlari va tinglashlari pedagogik muloqotda amalga oshiriladi. Pedagogik muloqotning samarali bo’lishi pedagog va o’quvchilarga bog’liqdir. Pedagog tinglash qobiliyatiga ega bo’lsa, u konfliktni o’quvchilar o’rtasida yuzaga keltirmaydi. Tarbiyalanuvchilarni ruhlantiradi, yangi fikr g’oyalarning shakllanishiga sharoit yaratadi. SHuning uchun ham ma’ruzachi professorning har bir chiqishi va ma’ruza agar tinglovchilar tomonidan diqqat bilan tinglansa, bu pedagogik muloqotdan ikkala tomon ham tarbiyasi va tarbiyalanuvchi ham teng yutadi. Tarbiyachi hayotga endigina kirib kelayotgan, bolani barkamol shaxs sifatida shakllanayotgan insonlarga yosh bolalar bilan muloqotda bo’ladi. Tarbiyalanuvchi muomala odabini asosan tarbiyachi timsolida anglab oladi. Sevimli tarbiyachi bola uchun bir umr ideal, ibrat, namuna bo’lib qolishi uchun konfliktlarni yo’qotish uchun harakatda bo’lishi kerak.