A`jiniyaz atındag`ı No`kis ma`mleketlik pedagogikalıq Institutı

---

 

 

A`jiniyaz atındag`ı No`kis ma`mleketlik pedagogikalıq 

Institutı 

 

Baslawısh ta`lim fakultetiniń 3-kurs studenti 

Orazbaeva Durdananıń 

 

«Ana tilin oqıtıw metodikası» 

pa`ninen 

KURS JUMISI 

 

Tema:     KLASSTAN TIS OQIWDIN' METODIKASI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qabıllag`an:                                                        Xojalepesova Periyzat 

Orınlag`an:                                                           Orazbaeva Durdana 

 

 

 

 

---

 

KLASSTAN TIS OQIWDIN' METODIKASI 

Jobası: 

1. Oqiwshilardin' klasstan tis oqiwin sho'lkemlestiriw. 

2. Klasstan tis oqiw ushin kitap tan law. 

3. Klasstan tis oqiwg'a basshılıq etiw. 

     Oqiwshilardın klasstan tis oqiwin sho'lkemlestiriw, klasstan tis oqiw ushin kitap 

tan lawga uyretiw, klasstan tis oqiwg'a basshılıq etiw 

Klasstan tis oqiw mekteptegi ju'rgiziletug`ın uliwma oqiw ta'rbiya jumıslarının 

boʻlinbes  bir  bo‘legi  bolip  esaplanadı.  Ja  miyetimizdin'  uliwma  rawajlaniwin 

boldırıwda 

oqiwshılardı estetikalıq, a'dep-ikramlılıqqa tarbiyalawda xalıqtın' ma'deniy u`rip- 

a'detlerin, ko`rkemlilik sezimtallıg'ın qa'liplestiriwde ulken orin iyeleydi. Sonlıqtan 

baslawish mekteptin aldına, oqiwshilardı sawatlı etip shig'ariw menen tanistiriw, oni 

su'yiw, miynet miynet-adamnin' o'mir su'riwinin negizi ekenligin og an sin'diriw, 

o'mirge degen su'yispenshiligin keltirip shıg'ariw, solay etip ja miettin' keleshektegi 

joqarı a'dep-ikramlı adamların ta'rbiyalaw wazıypasiju klenip otır. Bul wazıypani 

orinlawdin' tirnag'i baslawish klasstan baslanadi. Al, baslawish klass mug'allimleri 

buni tek klasstag`oqiw arqali sheshiwi mu'mkin emes. Usı ko'zqarastan qaraganda, 

jasbalalar  menen  alıp  barılatug`in  klasstan  tis  oqiwdın'  a'hmiyeti  ulli;  bul  ushin 

balanın jas waqtinan baslap kitapqa degen su'yispenshiligin oni oqiwga, tu siniwge, 

kitap penen 

islese aliwg'a ta'rbiyalap bariwimiz tiyisli. Negizinde balalar kitapqa ju'da 

boladı. bul olardın tek qızıg'iwshilig‘inan, ha'r na'rseni biliwe qumarlıg inan kelip 

shig'adi. Sebebi, kitapta ha'r qyli qızıqlısu wretler bar. Sonlıqtan, balalar da slep 

usılardı  ko'riwge  qumartadı  da  aship  ko'rip  keyin  qoyip  ketedi.  Sebebi,  ele  oni 

oqiwgadegen  ko‘nligiwi  qa'liplespegen.  Sonliqtan,  1-klasstan  baslap-aq  balalardı 

oqiw 

quralların uslap tutiw, onnan qalay paydalana biliw kerekligin tusindirip baramız. 

Biraq 

bunnan kitapqa onin su'yispenshilig birden kelip shig'a qoymaydı. Biz balalardin'ele 

---

kitap  kitap  oqiwg'a  ko'nlikpegen  waqtınan  baslap  o'z  betinshe  oqiwg'a  tapsırma 

bersek 

yamasa  «Ele  senin  ku'shin  jetpeydi,  u'lkeygende  oqiysan  »-dep  kitapti  qadag'an 

etsek, 

onda  balalardag'ı  kitapqa  degen  qızıg'iwshılıqqa  suw  sepkendey  bolamız.  Al 

qaytama 

olardın sol qızıg'iwshılıg'ın rawajlandırıp bariwimiz tiyis. Bul ushin baladag'ikitapqa 

degen qumarlıq a detin tarbiyalap bariwimiz kerek. 

Balalardın kitapqa degen su'yispenshiligin qalay keltirip shig'ariwg'a boladis 

Bul a dette birden payda bolmay, al ko'p jillar dawamında izbe-izlik penen jumis 

islewdin na'tiyjesinde payda bolatug`in qa'siyet. Sonlıqtan klasstan tis oqiwg'a 

u'yretiwde-klasstag'i oqiw sabagʻinin dawami retinde iske asırıp, klasstag i oqiwga 

qanday talap qoyılsa, klasstan tis oqiwg'a da sonday talap qoyıladı. Balanın oqiwg'a 

kelgen ku "ninen baslap oqiw kitapları menen tanıstırıp, olardı qalay uslap-tutiw, 

onnan 

qalay paydalanıw jolları u'yretiledi. Al klasstan tis oqiwdi usının' dawamisipatında 

alıp 

ketile beredi. Kishi jastag'ı balalar balalaroqıwdan go're tin'lawdi jaqsiko 'redi. Eger 

olarg'a so'ylep bersen, uzaq waqıtlar jalıqpay tin'lay aladı. Sonin' ushin, da slepki 

oqiwg'a ko‘nligiw tajiriybesinin az bolg'an ku `nleri balalarg'a mug`allim, ata-analar, 

ta'repinen  ta'repinen  programma  ko'lemindegi  qızıqlı,  qısqa  materiallardı  so  ylep 

beriw, 

oqip beriw jumısların uyimlastırıw kerek. Bunnan keyin mug'allimnin' oqip bergen, 

so'ylegenleri u'stinde gu'rrin'ler ju`rgiziledi. Ma'selen, da slepki ku`nleri kitaplardan 

qalay  paydalaniw  kerek  degen  taqırıp  boyinsha  gu'rrin'  o'tkeriledi,  bul  jumis  bir 

qansha 

dawam etip, balalar gu'rrin'lesiw ma'nisine tu`singennen keyin, olardın kitapqa 

qızıg'iwshilig`in  arttırıp  bariw  maqsetinde,  mug'allim  so'ylep  turip,  ya  oqip  turip 

qızıqlı 

orinlarga kelgende, balalar endi bul gu'rrin'nin dawamın minanday kitaptan oqip 

---

ko'riwge  boladi,-degendey  aldınnan  belgili,  ku  shi  jetedi  degendey  maqsetlerdi 

qoyip 

barsa, oqiwshının sonu biliw maqsetinde aldın ala olar menen: «Kitaptı qalay tan 

law 

kerek), «Shama menen kitaptın ne haqqında jazılg'an ekenin biliwge bola ma s» h.t.b 

taqırıplarda  gu'rrin'ler  o'tkeriw  orinli.  Bunda,  birinshiden,  kitaptı  tan'lawdın 

a'hmiyeti 

tuwralı aytilsa, ekinshiden, ayırım kitaplardın ati oninishindegi mazmunina sa'ykes 

keletug‘in  (Chukovskiydin'  «Doktor  Aybolib),  «Salg'am»,  «Haywanat  baginda» 

Toʻlek 

Qayıpbergenovtin  Internatta»)  aytıp,  olardı  da  lilli  misallar  menen  ko'rsete  biliw 

kerek. 

Bunnan keyingi gu'rrin'lerdi «Kitap penen qalay dos boliw kereks» «Qalay etip 

kitaptın  mazmunina  tu`siniwge  ha'm  olarg'a  pikir  jaziwg`a  boladıs»  degen  ma 

selelerge 

arnaw kerek. Bunda kitapti uslap-tutiw menen tu`siniw ma selesine de jol-joba beriw 

orınlı. Da slepki waqıtları, jazıp ju'riwge belgili bir u'lgi berip, onda qisqa turde o'z 

pikirlerin jazip ju're alatug‘in boliwi tiyis. Ma'selen, kitaptin atı, onijazg'an avtor, 

shig'armalarının  ishinde  neler  unaydı,  ne  unamaydı,  mazmuniboyinsha  su'wretler 

islep 

biliw h.t.b. tapsırmalar 

berilse, oqiwshilar onuqlası menen orinlap ju'redi. Keyin ala 

bulardı qıyınlastırın qırap bariwg'a boladı, gazeta-jurnallardı paydalaniw, oni oqiw 

ma'selesine arnap gu'rrin'ler oʻtkeriw za`ru`r. Ma selen, «Gazeta sanlarına sayaxat», 

«Balalar ushin qanday jurnal gazetalar shig`arıladı 

, onin' a'hmiyeti» usag'an gu'rrin'ler 

otkeriw menen, olardı uslap-tutiw, tinºlay biliw, oqiy aliw, gazetani taqırıpqa sa'ykes 

tigip ju riw jolların uyretedi. Ma'selen, «Jetkinshek» gazetasinan Nawrız bayramına 

baylanıslı taqırıp boyinsha gu 'rrin jiynaw h.t.b. bunday islegen jumislardin' barligʻi 

da 

balanın madeniyatloqiwina jol-joba bolip esaplanadı. Sonlıqtan har bir o'tkerilgen 

---

gu'rrin' a'meliy is penen tigʻiz baylanishi bolip bariwi kerek. Ma'selen, «kitaptı qalay 

tan'law kerek» degen gu'rrin lesiw, ol jerde kitaplardı alıw isi menen baylanistirip 

barsa, 

jumistin na'tiyjesi jaqsı boladı. Sebebi, balanın kitap oqiwg'a ko'nlikpesin keltirip 

shigʻarsan", ol oʻzinen-o`zi oqip ju riw basqıshına o tedi. Klasstan tis oqiw boyinsha 

ha'r 

qiylı  uyimlastırıw  jumisların  islep  bariwimiz  kerek.  Bular  «Kitap-bilim  bulag'i, 

kitaptı 

su yin'iz -degen shaqırıqlar, «Sen minanı oqıdın bas» «Kitap jan alıqları 

h.t.b. degen klass mu yeshin uyimlastırıwdan ibarat yamasa programmag'a sa'ykes 

oqiliwi kerek kitaplardın dizimin aldın ala ildirip qoyiw ha'm solar boyinsha 

ha ptesine bir ret juwmaq shıg'arip, olardan talap etilip otırıladı. 

Klasstan tis oqiwdi uyimlastiriwda en' qiyin is-balalardın kitaplardı tabiw jumisi. 

Buni ayırım tajiriybeli mug'allimler minanday etip uyimlastıradı. Jildin' basında 

balalardın ata-anaları menen so 'ylesip, olarg'a da jillıq oqıytug'in kitabının' dizimin 

berip,  balalardin'  u'y  kitapxanasın  uyimlastırıw  ma  selesine  kelisip  aladı,  yamasa 

belgili 

joba boyinsha da alıp barıladı. Bunday jag'dayda klass kitapxanasının jan'a kitaplar 

menen tolıqtırılıp barılıwin, mug'allimnin' o'zi qadag'alar bariwi tiyis. Bunday is 

klasstan tis oqiw jumıslarının juwmaqları retinde balalar menen ertekler, kesheler 

uyimlastırıladı.  Bul  belgili  taqırıpqa  arnalıp  o'tkeriledi.  Eger  taqırıpqa 

baylanıstırılg'an, 

qızıqlı etip, olarg'a ha'mme balani qatnastiriw menen o‘tkerilse, jumis jaqsi na'tiyje 

beredi. Ma'selen, «Ertekler keshesi». 

Taqırıp erteden belgilenip qoyılıp, klass boyinsha tayarlıq ko'riledi. Tayarlıq 

da  wirinde  balalarg'a  rol'ler  bo  'lip  berilip,  olar  sonin  so‘zin  yadlaydı,  (kiyim 

tayarlawda 

V-VI 4 klass oqiwshilari ja rdemge keledi). Ma selen, qaysi taqırıpqa arnalıp, sol 

boyinsha tayarlıq ko'rilip, erteden tapsırmalar belgilenedi. 

Kesheler klasstan tis oqig`an basqa da shigʻarmaları boyinsha usınday jollar menen 

---

yamasa bunnan basqasha uyimlastırıla beredi. Kitap oqiwshilardın konferentsiyasın 

II- 

III  klasslarda  o'tkeriwge  boladı.  Bunda  da  ertekler  keshesindey  aldı  menen 

tayarlıqlar 

ko`rip,  belgili  bir  taqırıpqa  arnalıp  o'tkeriledi.  Bug‘an  tayarlıq  ko'riwdi  erteden, 

dag'aza 

jazılıp qanday taqırıpqa baylanishi o'tkeriletug'ınlıg'ıyamasa qaysi jaziwshi, onin 

qanday  kitaplarına  arnap  o'tkertiletug`inlig'i  eskertilip,  sol  boyinsha  tayarlıqlar 

ko`riledi. 

Ayırım balalar jaziwshıları menen shayırlarga bag'ishlap o'tkerilse de boladı. 

Konferentsiyag'a  arnap  diywalı  gazeta,  foto-montaj,  eger  jaziwshıg'a  arnap 

o'tkerilse, 

kitaplarının ko'rgizbeleri shig'arilip, konferentsiya bolatug`in ku'nge, mu'mkin bolsa 

sol  shayırdı  shaqiriwg'a  da  boladi.  Kitaptin  qaharmanları  menen  oqiwshilardı 

ushirastırw  ushın,  instsenirovkalar  tayarlaw  kerek.  Usinday  ko  pshiliktin'  ku'shi 

mener 

tayarlanıp, oylanilg'an tu rde jobag a sa ykes etse, Jumis na tiyjeli bolıp, balalardın' 

q121g iwshilig 1artıp baradi. 

Bulardan basqa klasstan tis oqiwshig' a arnalıp diywalı gazetalar shig'arıw mu'mkin 

bUl-kitapqa ha'm onin adam turmisindag'1 a hmiyetine bag ishlansa boladı. bunda 

belgili bir jazıwshinin shig'armalarına arnalip, onda sol jaziwshinin su'wreti, onn 

kitab, kitabına baylanısl oqiwshilar ta'repinen islengen su wretler, kitap tuwralı 

aytilg an pikirler, sol kitaptan alıng an en tiykarg'1 ma nisine baylanıslıu' zindiler, 

obrazlar, viktorina ushin materiallar, oqiwshilardın kitapqa baylanıslıislengen 

do'retiwshilik  isleri,  krossvord,  kitapqa  oqrwshılar  ta'repinen  jazilg  an  pikirler 

beriliwi 

tiyis. 

Baslawish klass balaları menen «Kitap qumarlar do geregin uymlastiriwg'a 

boladı. bulardın isin-kitap oqiw ha'm onın u'stinde pikir alisıw, oqug'an 

kitaplariboyınsha  alg'an  ta'sirin  bayanlaw,  so'  ylep  beriw,  jazıwshı,  onın  kitabı 

u'stinde 

---

lip muzeyge barıw, taqırıp boyınsha sayaxatlar 

qisqa bayanatla 

sho  Ikemlestiriw.  Kinofil'mlerge  sayaxat,  magnitofonda  muzıkanı,  dramaliq  shig 

armalar 

tin' law, ha'r qıyli instsenirovka, a'debiy montajlar tayarlaw ha'm tb. islerin 

sho  Ikemlestiriw  kerek.  Klasstan  tis  oqiwg'a  belgili  taqırip  boyınsha  oqıw 

kitabındag' 

materiallarg'a  baylanıslı  alıp  barilsa,  ol  boyınsha  alg'an  bilimlerin  bekkemlewge 

yamasa 

ol boyınsha tolıg' iraq mag' liwmat alıwg'a ja' rdem beredi. 

islew, ja ma' a't 

Klasstan tus oqiw sabag'inın ekinshi bo'liminde, oqg'an shig' armalarına analiz 

etiledi. Bunda balanın' shig'armanı oqig' andag'i tu' sinigi qanday, negizgi ma'nisine 

tu' sine aldı mas Shig'armadag'1 negizgi pikirleri neni bildiredi s Qaharmanlardın' 

qatnasi 

qanday, personajlar u' stinde qanday oy juwmag ina keldi s 

qaharmanina qalay qaraydi, qaharmanlardı ne sebep jaqsi yamasa ne sebep jaman 

depP 

bahalaydi, shig armanın gays1 ta repi qalay unaydı yamasa unamay ma, 

shig'armanioqiw da' wirinde baslı ma' sele, ekinshi da'rejeli ma' seleni bir-birinen 

ajirama 

alama s Ne sebep unamlı dep tu'sinedi, onı da' lilley ala ma s ne sebep unamsız dep 

qaraydis 

Anaw ya minaw 

Mug 'allim balanın oqug'an shıg'armaların analizlep qarag'anda usınday basli- 

baslima' selelerge ko birek itibar berip sorag'anda, gu' rrin'leskende balanın pikirin 

usi 

sorawlar u' stinde qaray beyimlep otıriw kerek. 

Shig'armanı analiz etkende balanın' bilgenin ma'jbu' rlep shig' arıw isine abay lap 

qatnas jasaw kerek boladı. 

Bala oqig ani boynsha tu sinigin o zinshe aytıp berse, o zin erkin sezedi ha m 

---

u' yrenedi. Mu'mkin, ayırim pikirlerdi cki tu' rli tu'sinetug in shig'ar. Eger bunday 

bolg an jag dayda bala ushin bala ushin da, mug' allim ushn da pikir ahsıw ob ekti 

boladi. 

Meyli, balalar qolinan kelgenshe bir-biri menen pikir talastirip ko rsin, onnan 

mug'allim  balalar  qa  telesip  ketedi  dep  qorqpaw  kerek.  Eger,  olar  belgili  bir 

qa'teligine jol qoysa, mu'mkinshiligi bolg'aninsha oni balalardın' oʻzleri sezetug`in 

boliwitiyis. 

Eger tiyisli juwmaqti shig'ara almasa, onday jag'dayda mug'allimnin' o'zi juwmaq 

shig'ariwg'a  qaray sorawlar  taslap,  gu'rrin  lesiw  usılı menen juwmaq shıg'ariwg'a 

qaray 

beyimleydi. Sonda g`ana balalardın oa -o`risi rawajlanıp, bir-biri menen pikir alısıw 

jolların u'yrenip baradı. Mug`allim qaysı balag`a qa telesse de og an «Seniki duris 

emes, 

sen  talas  pa»  dep  aytiw  duris  emes.  Olay  bolg`an  jag'dayda  keleshekte  bala  o'z 

pikirin 

erkin aytiwg'a tartinshaq adetke u'yrenedi bala so'ylemeytug'ın boladı. sonlıqtan qa 

te 

pikir ko`rsetken balanın da pikirinin ishinen tiyanaqlı jerin tawip pedagogikalıq usil 

menen g'ana qatnas jasawi orinlı. Bala o'zinin qanday orinda aljasqanın o'zi 

sezetug`inday etip du`zetiw jasaw kerek. Balanın klasstan tis, oqigan shig'armaların 

analiz jasaw mug`allimge de, balag'a da en bir juwapkerli is bolip sanaladı. Sonlıqtan 

mug'allim, qaysi shig`armanı qalay analizlewdi oylanıp, jobalastırıp, qoyg'ani jaqsı. 

Geypara mug`allimler, tiyisli shıg'armanın' mazmuninın' an'sat shig`arma bolsa da, 

bala 

ushin oni analiz jasaw en juwapkerli is. Sonlıqtan shig'armanın mazmuni menen, 

olardag`i barlıq ha'diyseler menen mug`allim aldın ala tanısıp, oni jobalastırıp og an 

tiyisli sorawlar tayarlaw kerek ekenligin aldın oylastırıp qoyg'ani jo`n. Sebebi, barlıq 

klassta  da  sorawdan  baslay  bermesten,  1-2-klasslarda  oqig'ani  boyinsha  birden 

sorawdan 

baslag annan go'ri, shıg'armanın' u'stinde balalardin' shamasina sa'ykes qalay 

tu singenin, onin' unag`anın anıqlap alsa boladı. 

---

 

 

 

 

 

Paydalanılǵan  adebiyatlar: 

1. Q.Pirniyazov Baslawish klasslarda qaraqalpaq tilin oqitiw metodikası, No'kis, 

1993 j 

2. K.Qosimova va boshqalar «Ona tili wqitish metodikasi» Toshkent, 2009 

3. S.Qazıbaev Bastawish klasstarda qazaq tilin oqitu, Almatı, 1985j