V
·
T
·
E
(https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Andoza:Yer_shari_qit%CA%BCalari&action=edit)
ayg
ʻ
irlari, qushlardan aksari o
ʻ
rmalab chiquvchilar (qizilishton, sassiqpopishak, kulrang to
ʻ
tiqush) uchraydi. Qo
ʻ
ng
ʻ
iz, kapalaklar juda ko
ʻ
p. Savanna, chala cho
ʻ
l
va cho
ʻ
llarda o
ʻ
txo
ʻ
r hayvonlar: jayranlar (40 ga yaqin turi bor), zebra, jirafa, karkidon, begemot, buyvol, fillar; yirtqichlardan arslon, qoplon, gepard, silovsin va
sirtlonlar: hasharotlardan termitlar va setse pashshasi ko
ʻ
p. Noyob hayvonlar qo
ʻ
riklanadi.
Afrika tabiiy sharoitiga ko
ʻ
ra quyidagi rayonlarga bo
ʻ
linadi: Shimoliy Afrika – ichki plato atrofini o
ʻ
rab olgan Atlas tog
ʻ
lari oblasti; Sahroi Kabir – dunyoda eng
katta tropik cho
ʻ
l; Sudan – savannalar va siyrak o
ʻ
rmonlar oblasti; Afrikaning qolgan hududi geologik tuzilishi va relyefiga, iqlimi hamda tuproq-o
ʻ
simlik qoplami
xususiyatlariga ko
ʻ
ra Markaziy Afrika (Kongo botig
ʻ
i va uning atrofidagi balandliklar), Somali yarim oroli, Sharqiy Afrika va Janubiy Afrikaga bo
ʻ
linadi.
Shim. Afrika qirg
ʻ
oqpari miloddan avvalgi 2-asrdan boshlab misrliklarga ma
ʼ
lum edi. Milodgacha bo
ʻ
lgan 6-asrda materik qirg
ʻ
oqlari bo
ʻ
ylab finikiyaliklar suzib
chiqqanlar. Milod boshlarida indoneziyaliklar Madagaskar o.ni kashf etib, uning sharqiy qirg
ʻ
oklarini egalladilar. Arablar o
ʻ
rta asrda Shimoliy Afrikani egallab
bo
ʻ
lgach, uning sharqiy qismiga borganlar. Afrikaning g
ʻ
arbiy qirg
ʻ
oqlari portugallarning Hindistonga boruvchi dengiz yo
ʻ
llarini qidirish vaqtlaridan ma
ʼ
lum
bo
ʻ
lgan. 1443–44 ylarda N. Trishtan Mavritaniya qirg
ʻ
oklarini kashf etdi. Shu davrdan boshlab qul sotish ishlari boshlandi. 15-asrdagi B. Diash, Vasko da
Gamalarning Afrikaga sayohatlari ma
ʼ
lum. 16-asrda materik qiyofasi ma
ʼ
-lum bo
ʻ
lgan edi. Materik ichki qismlarini 16–18-asrlarda portugallar, ingliz va fransuzlar
o
ʻ
rgana boshladilar. 19-asrdan boshlab materik ichki rayonlari yanada mukammal o
ʻ
rganila boshladi (D. Livingston, G. Bart, J. Spik, G. M. Stenli, R. Kays va
boshqa ekspeditsiyalari). Afrika tabiatini o
ʻ
rganishda rus sayohatshunoslari – YE. P. Kovalevskiy va V. V. Yunker xizmatlari bor.
Afrika antropogenez markazlaridan biri. Bu hakda 20-asrning 50–70-yillaridagi topilmalar ko
ʻ
rsatgan. Minglab yillar davomida Afrikada aholining turli etnik
guruhlari tar-kib topgan. Hozirgi vaqgda Ada dunyo aholisining qariyb 1/10 qismi yashaydi. Irqiy tarkibi juda xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Negroidlarning turli
tiplari Afrika hududida Saxroi Kabirdan jan.ga qarab tarqalgan. Janubiy Afrikada bushmen va gottentot irq guruhlari mavjud. Shimoliy Ani yevropoidlarning
janubi- ga xos xalqlari egallagan. Negroid va yevropoidlarning qadimdan bir-birlari bilan aloqasi natijasida Efiopiya irq tiplari ham tashkil topgan. Madagaskar
o.da mongoloidlar irqiga mansub aholi yashaydi. Afrika aholisi juda ko
ʻ
plab qabila va millatlardan tarkib topgan. Mustamlaka tuzumi aholi rivojlanishini to
ʻ
xtatib
qo
ʻ
ygan. Mustamlakachilikka qarshi kurash, davlat mustaqilligiga erishish, milliy ongning o
ʻ
sishi, madaniyat markazlarini tashkil etish – hammasi etnik birlashuvni
tezlashishiga olib keldi. Buning natijasida Afrikada yangi xalq va millatlar tarkib topdi. Afrikaning ko
ʻ
plab xalqlari hali yaxshi o
ʻ
rganilmagan. Afrikada 4 ta
lingvistik oila: afro-osiyo, kongo-kordofan, nil-sahroi kabir va koysan til sinflari mavjud. Yevropoid irqiga taalluqli – ingliz, fransuz, ispan, italiya, portugal va
boshqa xalqlar Afrika aholisining 3 % ni tashkil qiladi. Afrikada aholining 42 % musulmon, 22 % xristian, 36 % mahalliy an
ʼ
anaviy dinlarga e
ʼ
tiqod qiladi. Siyosiy
bo
ʻ
linishi. Ikkinchi jahon urushidan keyin mustamlaka tuzumining yemirilib borishi va milliy ozodlik harakatlarining kuchayishi natijasida hozirgi zamon Afrika
siyosiy xaritasi mutlaqo o
ʻ
zgarib ketgan. Avval-gi Yevropa davlatlari mustamlaka tizimida bo
ʻ
lgan bir qancha davlatlar o
ʻ
z erkinligiga erishgan va o
ʻ
nlab yangi
davlatlar tashkil topgan. Hozirgi vaqtda Afrikada 53 ta davlat va Ispaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya mulki bo
ʻ
lgan davlatlar joylashgan (jadvalga q.).
Do'stlaringiz bilan baham: 
