|
Satrli qurilmalar. Qurilayotgan hududda barcha binolar
oriyentatsiyasi bir xilligi bilan sifatlanadi. Shamol aylanishi yaxshi
bo‘ladi. Satrli qurilishda shovqin va changdan yaxshi himoyalovchi
eng qulay oriyentatsiyani tanlash mumkin. Bu usul kichik tuman
qurilishida qo‘llaniladi (oldin kvartallar qurilishida qo‘llanilgan).
Erkin qurilmalar – bu usul imoratlarning har xil kompozitsiyada,
bir necha usullarni aralashtirgan holda’qo‘Ilanilishi bilan
xarakterlanadi Insolatsiya, shamollatish, shovqin va changdan himoya
qilish masalalari yaxshi yechiladi. Erkin qurilish qurilayotgan hudud
bilan tashqi muhit o‘rtasida organik bog‘liqlikni yuzaga keltiradi.
Hozirgi vaqtda bu usul juda keng tarqalgan .
57
Kombinatsiyalashgan chizma o‘zida bir xil usullar elementlarini
jamlaydi va sanitariya-gigiyenik talablarni hisobga olgan holda binolarni
qulay joylashtirishga imkon beradi. Hozirgi kunda bunday qurilish
ko‘proq mos keladi va, ayniqsa, tumanlar rekonstruksiyasida juda
qo‘l keladi.
Kichik tuman qurilish kompozitsiyasi turarjoy qurilishining yuqorida
keltirilgan barcha usullaridan foydalanadi. Murakkablashtirilgan guruh
kompozitsiyalari ham qo‘llanadi.
Qurilish usulini tanlashga tabiiy-iqlimiy omillar: doimiy esadigan
kuchli shamollarning mavjudligi, quyoshli kunlar miqdori va
hokazolar katta ta’sir ko‘rsatadi.
Turarjoy binolari hamda jamoat binolari orasidagi masofani soya
solayotgan imorat qavati bo‘yicha qabul qilish lozim. Turar-joy binolarini
magistral ko‘chalar qizil chizig‘idan kamida 6 m, mahalliy ko‘chalar
qizil chizig‘idan kamida 3 m masofada joylashtirish lozim.
O‘zbekiston aholisining tez ko‘payib borishi va shaharlarning
kengayishi uchun bo‘sh maydonlarning nihoyatda kamligi tufayli
hududlardan foydalanish serunumligi, samaradorligini oshirish
maqsadida turarjoylar zichligini oshirish respublikamiz katta shaharlari
uchun tobora dolzarb masalaga aylanib bormoqda, shahar hududlarini
tejab sarflash zarurati kuchaymoqda.
Qizil chiziq – magistrallar, ko‘chalar, maydonlar hududini
qurilishga mo‘ljallangan hududdan ajratib turuvchi shartli chegara.
Qurilish chizig‘i – qurilayotgan hududning chegarasini belgilaydi.
Ba’zan yuqorida keltirilgan chiziqlar mos tushishi mumkin, ammo odatda,
qurilish chizig‘i kichik tuman va kvartallar ichiga (qizil chiziqdan
kamida) 3–6 m ichkariga joylashtiriladi.
Qizil chiziq va qurilish chizig‘i orasidagi makon yashil
himoya qismi uchun foydalaniladi. Tumanning me’moriy-makoniy
kompozitsiyasiga quyidagi omillar ta’sir qiladi:
– tabiiy-iqlimiy;
– landshaft;
58
– shaharning bosh rejasidan kelib chiqadigan, loyihalanayotgan
tumanning mahalliy (tarhiy) shart-sharoitlari;
– turarjoy muhitini qurish usullari;
– turarjoy va jamoat binolari turlari, hududni obodonlashtirish.
Shu kunlargacha turarjoy binolari aholiga xizmat ko‘rsatish
xonalaridan ajralgan holda qurib kelindi. Xizmat ko‘rsatish xonalari
belgilangan masofalarga rioya qilingan holda takror yoki bir joyga
to‘plangan holda joylashtirildi.
Shahar hududlaridan foydalanish samaradorligini oshirish
muammosining yuzaga kelishi munosabati bilan aholiga xizmat ko‘rsatish
xonalarini o‘z ichiga olgan turarjoy binolarini, ular majmuasini
yaratish zarurati tug‘ildi. Bu esa turarjoy binolari arxitekturasidagi
yangi masaladir. Bu yerda turarjoy binosi majmuasi aholisining optimal
sonini topish talab qilinadi. Aholi soni xizmat ko‘rsatish xonalarining
rivojlangan darajasini va ularning rentabel ishlashini ta’minlashi lozim.
Shovqindan himoya qilingan turarjoy binolarini yaratish.
Avtomobil va shahar transporti turlarining ko‘payishi hamda ular
harakati tezligining oshishi tufayli shaharda shovqin darajasi va
uning ta’siri kuchaydi. Ayniqsa, shahar katta ko‘chalari ta’siri ostidagi
qismlarda sanitariya-gigiyena sharoitining yomonlashuvi yuz
bermoqda. Bu esa turarjoy binolarini joylashtirish usullari bilan bir
qatorda, binolarning rejaviy tuzilishini ham qayta ko‘rib chiqishni
taqozo qilmoqda, ularning shovqindan himoyalanganligini oshirish
talab etilmoqda.
Turarjoy tumanlari aholi joylarining katta qismini egallaydi,
ularning qurilmalari me’moriy yashash muhitini tashkil etadi, jamoat
va sanoat binolari arxitekturasi bilan birgalikda shaharning umumiy
me’moriy ko‘rinishini belgilaydi.
Turarjoy tumaylarini rejalashtirish va qurishning me’moriy badiiy
vazifalarini yechish ijtimoiy funksional, shaharsozlik va qurilish
texnologik talablarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi lozim.
Turarjoy binolari jamoat va sanoat binolariga nisbatan elementlarining
(oyna, balkon, lodjiya va boshqa) hamda fasadlar plastikasining ritmik
59
bo‘linishlari va umuman hajmiy kompozitsiyasninig mayda me’moriy
nisbatiga ega. Turarjoy binolari va komplekslari arxitekturasining
jamoat binolarinikidan farqi, ularning kompozitsion qurilishidir.
Jamoat binosi arxitekturasiga hajmlar va kompozitsion o‘qlarning
bir-biriga bo‘ysunishi, asosiy o‘qlarni, ommaviy ko‘rinish joylarini
va boshqa asosiy elementlarni ajratish xarakterlidir. Turarjoy binosi
arxitekturasiga estetik kompozitsion o‘qlarning ritmik qaytarilishi
asosida kompozitsiyali ko‘rinishlar xosdir.
Turarjoy binolari va ularning komplekslari arxitekturasining bu
o‘ziga xos xususiyatlari yashil hovlilar, bolalar muassasalarining
kichik jamoat binolari, kichik me’moriy shakllar bilan ancha tinch,
xotirjam va shinam yashash muhitini belgilaydi.
Blok-seksiyalarni qo‘llash ochiq, yarim ochiq yopiq makonli
hovlili turli xil makoniy kompozitsiyali qurilmalrni qo‘llashda, tarhi
to‘g‘ri, eni va ko‘p burchakli imoratlarning bir yoki aralash qavatli
turlaridan foydalanishga keng imkoniyatlar yaratadi. Loyihalashda
«blok-seksiyali» usulni qo‘llash me’moriy-makoniy yechimni iqlim,
relyef, shaharsozlik sharoitlari xususiyatlariga moslashtirish imkonini
beradi.
Turarjoy tumanlari va kichik tumanlarning me’moriy-tarhiy
yechimlarini shaharning hamma aholi yashaydigan qismi me’moriy-
makoniy tuzilishining elementi sifatida qarash lozim , bu tuzilishdagi
umumiy me’moriy g‘oyani rivojlantirish qo‘shni tumanlar
arxitekturasi bilan kompozitsion aloqani amalga oshirishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
