Ахоли яшайдиган жойларни режалаштириш ва ободонлартириш indd

UDK 725(075)
КBК 85.11+65.441
ISBN 978-9943-13-384-6
ISBN 978-9943-13-611-3
  
© «IQTISOD-MOLIYA», 2016
 © M.A.Talipov, 2016

---

3
I BOB. 
TUMANNI REJALASHTIRISH
1.1. Joylashtirish tizimlari va tartiblari. 
Tumanni rejalashtirish turlari va asosiy vazifalari
Tumanni rejalashtirish hududiy loyihalash turi sifatida XX asr 
boshidagi ilmiy-texnik va ijtimoiy o‘zgarishlar natijasida paydo 
bo‘ldi.
Tumanni rejalashtirish – iqtisodiy yoki ma’muriy tumanning 
kompleks hududiy-xo‘jalik tuzilishini loyihalash va uning xalq 
xo‘jaligi tarmoqlarini, shaharlar va qishloqlarning optimal joylashuvini 
hamda aholi mehnat qilishi va dam olishi uchun qulay shart-sharoitni 
yaratib berishni ta’minlovchi tarhiy tarkibini shakllantirishdan iborat.
Tumanni rejalashtirishning vazifasi – loyihalanayotgan tumanning 
hududiy-xo‘jalik tuzilishini ratsional hal etish: ishlabchiqarish, 
shaharsozlik, atrof-muhitni muhofaza qilish, madaniy yodgorliklarni 
saqlashni ta’minlovchi me’moriy-tarhiy tarkibni va funksional 
qismlarga bo‘lishni shakllantirish, bunda tabiiy, iqtisodiy va mehnat 
resurslaridan samarali va kompleks foydalanish nazarda tutiladi.
Tumanni rejalashtirish loyihalash ishlarining ikkita – tuzilma va 
loyiha kabi bosqichini o‘z ichiga oladi, bunda – birinchi navbat (5 
yil), hisob vaqti (20 yil).
Tumanni rejalashtirish tuzilmasi – viloyat, o‘lka, avtonom 
respublikalar uchun bajariladi.
Tumanni rejalashtirish loyihasi – viloyat, o‘lkalar qismlari hamda 
ma’muriy bo‘laklar uchun bajariladi.
Tumanni rejalashtirish tuzilmasi 20–30 ming km
2
 dan 200– 300 
ming km
2
 gacha bo‘lgan hududlarni qamrab olib, 1:100000 yoki 
1:500000 nisbatda bajariladi.

---

4
Tumanni rejalashtirish loyihasi 1 ming km
2
 dan 20–30 ming km
2
 
gacha, hududlar uchun 1:25000 dan 1:50000 gacha nisbatda bajariladi.
Tumanni rejalashtirishning ikki turi mavjud: – tumanni rejalashtirish 
tuzilmalari (1-rasm);
1-rasm. Tumanni rejalashtirish tuzilmalari:  
A – avtonom respublika; B – viloyat.
– tumanni rejalashtirish loyihalari (2-rasm).
2-rasm. Tumanni rejalashtirish loyihasi.
Tumanni rejalashtirishning asosiy maqsadi – u yoki bu tuman 
hududini ratsional hududiy-xo‘jalik tashkil etishdan iborat. Bu 
uni sanoat va qishloq xo‘jalik ishlabchiqarishi, aholi joylashuvi, 

---

5
shaharsozlik, tabiiy muhitni saqlash va yaxshilashni tabiiy, moddiy 
va mehnat resurslaridan samarali va kompleks foydalanish yo‘li bilan 
ta’minlovchi maqsadga muvofiq funksional qismlarga bo‘lish va 
me’moriy-tarhiy tarkibini shakllantirish orqali amalga oshiriladi.
Tumanni rejalashtirish tuzilmalarini ishlabchiqishning asosiy vazifalari 
quyidagilardan iborat (3-rasm):
3-rasm. Tumanni rejalashtirishda atrof-muhit muhofazasi:  
A – tumanni rejalashtirish tuzilmalari, B – tumanni rejalashtirish 
loyihasi.

---

6
– Viloyat yoki avtonom respublika miqyosida ko‘zda tutilgan 
kelajakda xo‘jalik rivojlanishi va hududni funksional qismlarga bo‘lish 
asosida sanoat, qishloq xo‘jaligi, fuqaro, transport va rekreatsiyali 
qurilishlarining ratsional, o‘zaro kelishilgan asosiy yo‘nalishlarini 
aniqlash;
– kelajakda quriladigan shahar va qishloq joylarning, aholi joylashuvi, 
aholi joylarida madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish va aholining 
ommaviy dam olishini xo‘jalik va aholi sonining kelajakda ko‘zda tutilgan 
rivojlanishi asosida tabiiy, hududiy, iqtisodiy va mehnat resurslaridan 
ratsional va kompleks foydalanish orqali aniqlash;
– kelajakda suv ta’minoti va ortiqcha suvlarni olib ketish, energiya 
ta’minoti, tumanlararo transport va muhandislik tarmoqlari 
rivojlanishini aniqlash;
– yoz va qishda dam olish tumanlari va qismlari, davolash va 
turizm obyektlari joylashuvi hamda atrof-muhitni qo‘riqlash, tabiiy 
landshaftlarni tiklash, saqlash va yaxshilashga qaratilgan kompleks 
tadbirlarni aniqlash;
– viloyat, avtonom respublikani iqtisodiy-tarhiy tumanlarga bo‘lishni 
asoslash, tumanni rejalashtirishning keyingi bosqichi obyektlarini 
ajratish hamda ularning loyihalarini tuzish ishlari navbatini belgilash.
Tumanni rejalashtirish muhanidislik-tarhiy hujjat bo‘lib, hududiy 
va tarmoq loyihalash bilan uzviy bog‘liq (4-rasm).
4-rasm. Yangi shahar loyihalanishi chizmasi.

---

7