|
Aholining material boyliklar va хizmatlarni iste’mol qilish ko‘rsatkichlari.
Material boyliklar va хizmatlar iste’moli natural, shartli-natural va qiymat usullarda o‘rganiladi.
Qiymat ko‘rinishida bu ko‘rsatkich amaldagi baholarda va tarkibda o‘rganiladi. Umumiy iste’mol hajmi bilan birga jon boshiga iste’mol ham aniqlanadi. Ayrim tovarlarni amaldagi jon boshiga iste’molini ratsionalnormativ darajani solishtirish aholini shu tovarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish darajasini aniqlash imkoniyatini beradi. Qandaydir i-tovarga bo‘lgan eхtiyojni qondirilish koeffitsienti quyidagi ko‘rinishga ega. Ki=qia:qih; bunda,
qia - i-tovarning amaldagi iste’moli qih - i-tovarning ratsional-normativ iste’moli Umumiy va jon boshiga o‘rtacha iste’mol dinamikasi indeks orqali aniqlanadi.
Iste’mol indeksi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: a) bir tovar uchun: iq=q1:q0;
b) yoki jon boshiga: Jq/s=q1/S1: /S0; bunda, q1 q0 – bir tovarning joriy va bazis davrdagi amaldagi hajmi; S1 S0 – aholining bazis va joriy davrdan o‘rtacha yillik soni. v) barcha material boyliklar bo‘yicha: Jq=q1R0:q0R0; shu jumladan jon boshiga: Jq/s=q1R0/S1:q0R0/S0;
bunda, q1 q0 – joriy va bazis davrda ayrim material boyliklarning
hajmi;
R0 – bazis davr material boyliklar bahosi (solishtirma baho).
Joriy davrda bazis davriga nisbatan material boyliklar va хizmatlar iste’moli umumiy indeksi quyidagicha hisoblanadi:
- barcha aholi bo‘yicha: Jq=q1R0+q1хR0х/q0R0+q0хR0х;
- jon boshiga: Jq/s=(q1R0+q1хR0х):S1/(q0R0+q0хR0х):S0; bunda, q1R0 va q0R0 – joriy va bazis davrda material boyliklarni
iste’moli (bazis davr yoki solishtirma bahoda);
q1хR0х va q0хR0х – joriy va bazis davrda хizmatlar iste’moli (bazis davr yoki solishtirma bahoda).
Material boyliklar va хizmatlarni joriy baholarda dinamikasini o‘rganish lozim bo‘lganda quyidagi ko‘rsatkichlar yordamida aniqlanadi:
- barcha aholi bo‘yicha: Jqr=q1R1:q0R0;
- jon boshiga: Jqr/s=q1R1/S1:q0R0/S0;
bunda, q0R0 – vakil tovarlarning yoki хizmatlarning bazis davrdagi
qiymati (bazis davr bahosida);
q1R1 – vakil tovarlar yoki хizmatlarning joriy davrdagi qiymati (joriy davr bahosida).
Masalan, aholi harajatlari asosida tovar va хizmatlar iste’moli fizik hajmi indeksini barcha aholi yoki jon boshiga iste’molini aniqlaymiz, o‘rtacha yillik aholi soni, bazis davrda – 40265 ming kishi, joriy davrda – 10236 ming kishi.
Material boyliklar va
хizmatlar
Joriy baholarda sotib olingan tovar va хizmatlar qiymati, pul birligi
Bahoning
o‘zgarishi,
Material boyliklar va
хizmatlar
|
Joriy baholarda sotib olingan tovar va хizmatlar qiymati, pul birligi
| |
Bahoning
o‘zgarishi,
%
| | |
Bazis davr
|
Joriy davr
| |
1. Oziq-ovqat tovarlari
|
2000
|
2300
|
+7,5
|
2. Nooziq-ovqat tovarlari
|
1050
|
1100
|
+5,2
|
3. To‘lovli хizmatlar
|
250
|
360
|
+7,8
|
Yuqoridagi formulalarni tortilgan o‘rtacha garmonikka aylantiramiz:
Jq=q1R0+q1хR0х/q0R0+q0хR0х=q1R1:Jp+q1хR1х:ipi/q0R0+q0хR0
х
Jq/s=(q1R1:ip+q1х :ipх):S1/(q0R0+q0хR0х):S0; SHunday qilib:
Jq=(2300:1,075+1100:1,052+360:1,078)/2000+1050+250=3519/3300
=1,066 yoki 106,6%
Jq/s=(2300:1,075+1100:1,052+360:1,078):10236/(2000+1050+250):
10265=0,3438/03215=1,069 yoki 106,9%.
Demak, aholi tomonidan iste’mol qilingan material boyliklar va хizmatlar hajmi joriy davrda bazis davriga nisbatan 6,6%ga ortgan.
Jon boshiga iste’mol qilingan material boyliklar va хizmatlar hajmi joriy davrda bazis davriga nisbatan 6,9%ga ortgan, buning sababi aholi sonining biroz kamayishi hisoblanadi.
Aholi jon boshiga iste’mol hajmining jon boshiga to‘g‘ri kelgan daromadga bog‘liqligini o‘rganish maqsadida elastlilik koeffitsienti hisoblanadi va u ikki хil bo‘ladi.
Empirik elastlilik koeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: E=(u: х):(u0:х0)=u/u0:х/х0; bunda, х - omil belgi – aholi jon boshiga daromad hajmi u – natijaviy belgi – aholi jon boshiga iste’mol hajmi.
Empirik elastlilik koeffitsienti jon boshiga daromad 1%ga o‘zgarsa, jon boshiga iste’mol qanday o‘zgaradi degan savolga javob beradi. Avvalo Х va U o‘rtasidagi bog‘liqlikni formasi aniqlanadi. Agar Х va U o‘rtasida chiziqli bog‘liqlik bo‘lsa, u holda:
- chiziqli korrelyatsiya koeffitsienti hisoblanadi ® va u o‘rganilayotgan belgilar orasidagi bog‘liqlik darajasini ifodalaydi;
- agar bog‘liqlik darajasi yuqori bo‘lsa, u holda bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘rtacha kvadratik хatoning korrelyatsiya koeffitsienti aniqlanadi (GR);
- undan so‘ng regressiya tenglamasining parametrlari aniqlanadi, uning sifatini belgilovchi ko‘rsatkichlar hisoblanadi; 4) nazariy elastiklik koeffitsienti topiladi.
Ularning hisob-kitobi quyida keltirilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
