Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

O‗simliklarga mansub, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida nitratlarning 
yo‗l qo‗yilgan darajalari (Shodimetov, 1994) 
 
 
 
 
Orol  bo‗yicha  o‗tkazilgan  tibbiyot  ko‗rigi  (3  mln.  dan  ortiq  kishi  qamrab 
olindi) qizilo‗ngach raki, qon va qon paydo qiluvchi a‘zolar, ovqat hazm qilish 
organlari  va  yurak-qon  tomir  tizimi  kasalliklari  ancha  ko‗payganini  ko‗rsatdi. 
Umumiy tibbiyot ko‗rigidan o‗tkazilgan barcha aholi uch guruhga bo‗lindi: 
Birinchi guruh – sog‗lomligi tan olingan shaxslar. 
Ikkinchi  guruh  –  anamnezda  surunkali  kasali  bor,  ammo  keyingi  3  yil 
mobaynida kasalligi zo‗raymagan va turli kasalliklar rivojlanishiga olib kelishi 
xavfi bor shaxslar. 
Uchinchi guruh – davolanishga muhtoj bo‗lgan kasallar. 
Xorazm  viloyatida  tekshirib  ko‗rilgan  1,0  mln.  aholidan  293965  (27,7%) 
kishi  birinchi,  355752  (34,7%)  kishi  ikinchi,  373  742  (37,6%)  kishi  uchinchi 
guruhga qo‗shildi. Kasallik 72,3 foizni tashkil etdi. 
Oziq -  ovqat mahsulotlarining nomi
Yo‘l qo‘yilgan
daraja (mg/ kg)
K artoshka
Oqbosh  karam
Sabzi
Pamidor
Bodring
100
300
200
50
150
Xo‘raki lavlagi
Piyoz boshi
Barra piyoz
Bargli sabzavotlar  (qoqi,  ismaloq,  qo‘ziquloq,  karam (sa-
latnaya),  petrushka,  shivit,  selderey,  kashnich  va  boshqalar)
Qovun
Тarvuz
H andalak
Chuchuk qalampir
U zunchoq mayda  oshqovoq
Xo‘raki uzum navlari
Olma
N ok
1000
80
400
1000
60
45
50
100
200
50
50
50

---

81 
 
Qoraqalpog‗istonda  tekshirib  ko‗rilgan  1,2  mln.  aholidan  369  ming 
(29,8%) kishini birinchi, 312 (25,2%) kishini ikkinchi, 556 ming kishini (44,9%) 
uchinchi guruhga kiritish mumkin. 
Aholining kasalligi 70,1 foizni tashkil etdi. Orol bo‗yicha go‗daklar o‗limi 
hamon yuqori. 
O‗rta  Osiyo  misolida  mintaqaviy  ijtimoiy-ekologik  muammolarni 
umumlashtirib, shuni aytish mumkinki, ekologik va ijtimoiy omillar faqat inson 
hayot  faoliyatining  asosiy  jarayonlari  ro‗y  beradigan,  uning  salomatligi  va 
kasalga  chalinishiga  bog‗liq  bo‗lgan  tashqi  sharoitgina  emas,  balki  inson 
turmushining 
eng 
muhim 
tarkibiy 
qismlaridan 
biri, 
uning 
ijodiy 
o‗zgartiruvchilik  faoliyati  obyekti  va  natijasidir.  Shunga  muvofiq  insonning 
hayot faoliyati, uning salomatligi va kasallanishini o‗zgarmas, oldindan belgilab 
qo‗yilgan  deb  hisoblamaslik  kerak.  Balki  unga  aniq  tarixiy  sharoitlarda 
iqtisodiy, ijtimoiy-ekologik va  biogenetik vaziyatlarda shakllangan natija hosili 
deb qaramoq kerak. 
Mintaqada  biosferaga  ko‗rsatilgan  antropogen  ta‘sirlar  harakatining 
yuqorida  keltirilgan  daliliga  asoslanib,  bu  ta‘sirlar  turli  mamlakatlarda  har  xil 
bo‗lganini qayd etish mumkin. 
O‗rta  Osiyo  mintaqasidagi  hozirgi  ijtimoiy-ekologik  vaziyat  turli 
omillarning  atrof-muhitga,  odamlar  faoliyatiga  murakkab  va  majmuyi  ta‘sirini 
o‗rganish uchun ilmiy-tadqiqot markazlari kuch-g‗ayratlarini uyg‗unlashtirishni 
talab  etadi.  Ichimlik  suvlari  va  oqib  turgan  suvlarni  zararsizlantirishning 
sanitariya jihatdan ishonchli usullari hamda inshootlar mustahkamligi, sanoat va 
qishloq  xo‗jalik  chiqindilaridan  foydalanishning  yangi  usullarini  gigiyenik 
baholash bo‗yicha tadqiqiy hamda amaliy ishlarni faollashtirish zarur. 
Jamiyat  va  tabiat  o‗zaro  ta‘sirining  hozirgi  bosqichi  hukumatlar  oldiga 
ijtimoiy-ekologik  hamda  ekologik-iqtisodiy  siyosatni  shakllantirish  va  amalga 
oshirish vazifasini ko‗ndalang qilib qo‗ymoqda. Jamiyatimiz hayotining barcha 
tomonlarini  qamrab  olayotgan  demokratik  o‗zgarishlar  inson  va  tabiatning 

---

82 
 
o‗zaro munosabatlariga ta‘sir ko‗rsatmay qolmaydi. Respublikalar suverenitetni 
qo‗lga kiritgan sharoitda jamiyatni rivojlantirishning real xususiyatlari va bozor 
munosabatlarini  hisobga  olgan  holda  majmuiy  ekologik  dasturlarni  ishlab 
chiqish, ayniqsa dolzarblik kasb etadi. Biroq, ijtimoiy - ekologik rivojlanishning 
o‗tkir muammolarini hal etishda O‗rta Osiyo respublikalari va Qozog‗istonning 
kuch-g‗ayratlarini uyg‗unlashtirish talab etiladi.