Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

O‗zbekistondagi muhofaza qilinadigan hududlar 
 
O‗zbekistonimiz  o‗ziga  xos  o‗simlik  va  hayvonot  dunyosiga  ega  bo‗lib, 
so‗nggi  yillarda  insonning  xo‗jalik  faoliyati  sababli  flora  va  faunaga  nisbatan 
salbiy  ta‘sir  kuchaymoqda.  O‗zbekistonda  mavjud  4500  dan  ortiq  o‗simlik 
turlarining  10–12%  i  muhofazaga  muhtoj.  O‗rmon  resurslari  cheklangan.  Eng 
qimmatli  tog‗  o‗rmonlarining  maydoni  o‗nlab  marta  qisqarib  ketdi.  Tabiiy 
yaylovlarning holati yomonlashdi. 
O‗zbekiston  bioxilma-xilligini  saqlashda  muhofaza  etiladigan  tabiiy 
hududlar  katta  ahamiyatga  ega.  O‗zbekistonning  bunday  tabiiy  hududlari, 
tizimiga umumiy maydoni 6061 km
2
 bo‗lgan 2 ta milliy bog‗, maydoni 12186,5 
km
2
 bo‗lgan davlat buyurtmaxonasi va bitta noyob hayvon turlarini ko‗paytirish 
bo‗yicha Respublika markazi («Jayron» ekomarkazi) kiradi. Muhofaza qilinadi-
gan  tabiiy  hududlar  umumiy  maydoni  20520  km
2
  ni  yoki  Respublika  umumiy 
hududining 5,2% ini tashkil qiladi. 
Qo‗riqxonalarda  tabiat,  uning  yovvoyi  vakillari  tabiiy  qonunlar  asosida 
yashaydi. Qo‗riqxonalar O‗zbekistonning o‗ta hilma xil, go‗zal va saxiy tabiatini 
muhofaza qiladi va kelajak avlod uchun saqlab qoladi. 
O‗zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq Davlat tabiat qo‗riqxonalari 
qat‘iy  muhofaza  qilinadigan  hududlar  bo‗lib,  ularda  yovvoyi  tabiatning  hayoti 
yil bo‗yi kuzatib boriladi. 

---

239 
 
Qo‗riqxona  deganda  –  insonning  xo‗jalik  faoliyati  butunlay  ta‘qiqlangan, 
tabiiy kompleks asl holida saqlanadigan hududlar tushuniladi. 
Qo‗riqxonalarning asosiy vazifasi – tabiatning diqqatga sazovor, qimmatli 
landshaftlarini  jamiyat  manfaatlari  uchun  saqlashdan  iborat.  Qo‗riqxona 
hududlaridan  xo‗jalikda  foydalanish,  hattoki  pichan  o‗rish,  ov  qilish,  baliq 
tutish,  qo‗riqxonalarni  buzish  umuman  ta‘qiqlanadi.  Uning  hududlaridagi 
majmualar tabiiy holda saqlanadi. Bu yerda tabiat bir butun holda o‗rganiladi. 
Inson  tomonidan  o‗zlashtirilgan  landshaftlarda  moslashaolmagan 
hayvonlarni  faqat  qo‗riqxonalarda  saqlash  mumkin  bo‗lmoqda.  Bular  zubr, 
qulon, begemot, yo‗lbars, arslon, qoplon, ilvirs, suv kalamushi, qizil g‗oz, gagra 
va  boshqalardir.  Shuningdek,  bir  qancha  o‗simlik  turlari  faqat  qo‗riqxonalarda 
saqlanmoqda.  Qo‗riqxonalar  ovlanadigan  hayvonlarni  saqlash  va  ularni 
ko‗paytirishda  ham  katta  rol  o‗ynaydi.  Demak,  qo‗riqxona  hududlari  turli  xil 
hayvon  va  o‗simlik  turlarini,  ovlanadigan  hayvonlarning  miqdori  va  genetik 
fondini  saqlash  uchun  xizmat  qiladi.  Mamlakatimizdagi  hamma  qo‗riqxonalar 
ilmiy  muassasalar  hisoblanadi.  Bu  yerda  doimo  ilmiy  tekshirish  ishlari  olib 
boriladi. 
O‗zbekistonda  birinchi  qo‗riqxona  1926-yilda  Zomin  rayonining  Jizzax 
o‗rmon  xo‗jaligiga  qarashli  «G‗uralash  tog‗  archa  qo‗riqxonasi»  nomi  bilan 
tashkil  qilingan.  U  keyinchalik  «Zomin  tog‗  o‗rmon  qo‗riqxonasi»  nomi  bilan 
qayta tiklangan. 
Yovvoyi  hayvonlarning noyob  turlarini  ko‗paytirish bo‗yicha  muassasalar 
tabiatni  muhofaza  qilish  va  bioxilma-xillikni  saqlab  qolishning  eng  samarali 
shakllaridan  biridir.  O‗zbekistonda  bugungi  kunda  noyob  hayvon  turlarini 
ko‗paytirish  bo‗yicha  milliy  miqyosda  bitta  Respublika  markazi  –  «Jayron» 
ekomarkazi  rasman  faoliyat  yuritmoqda.  U  1976-yilda  Buxoro  viloyatida  5145 
ga maydonda jayron, Prjevalskiy oti, qulon kabi noyob hayvon turlarini sun‘iy 
ko‗paytirish  maqsadida  tashkil  qilingan.  B.  B.Alixanov,  V.P.Lim, 

---

240 
 
N.A.Ahmedov, A.To‗xtayev va boshqalrning ma‘lumotiga ko‗ra (1994–2005-y.) 
Respublikamizda 9 ta qo‗riqxona va buyurtmaxonalar mavjud.