Ахлокий тарбия. Эстетик тарбия

2. Эстетик тарбиянинг мазмуни, шакл ва методлари. Тарбиявий ишларни ташкил этишда эстетик идрокининг психологик конуниятларини ҳисобга олиш лозим. Бу хусусиятлар илк ёшдаги болаларга хос ҳамда ривожланиш, эстетик тажрибаси, тасаввурларнинг шаклланганлик даражасига боғлик. Атроф-олам ҳодисалари дастлаб эстетик сифатида намоён бўлмайди. Бундай бўлишдан олдин улар идрок этилувчан, мазмунли, тушунарли бўлиши лозим. Демак, тарбиясичи, ўкитувчининг биринчи навбатдаги вазифаларидан бири ўкувчиларнинг ёш хусусиятларини инобатга олган ҳолда, энг мураккаб ҳодисалар ҳамда гўзаллик шакллари, эстетик муаммоларини англаб етиши лозим. Нафосатни идрок этишнинг муҳим унсури – ҳиссиётлилик. Санъат, борликни ёркин акс эттирувчи юкори бадиий асар мазмунини идрок этишда ўкувчилар кувонч ёки ғазаб, кўркинч ёки ишончни ҳис этадилар. Бу туйғу гўзаллик конуниятлари ғояси билан яшашга ундайди.
Эстетик тарбиянинг воситалари ўкувчиларнинг гўзалликни севиш руҳида тарбиясилаш максадида теварак-атрофдан танлаб олинган турмуш, табиат, санъат гўзаллиги ва болаларнинг бадиий фаолиятини ташкил этишга йўналтирилган педагогик жараёнда кўлланилувчи омиллар саналади.
Оила гўзалликнинг биринчи мактабидир. Оила аъзоларининг ўзаро муносабатлари, уй-жиҳозлари, уларнинг ягона бирлиги, уйғунлиги, тартибли жойлаштирилиши, саранжом-саришталик, мактабнинг безатилиши, мактабдаги ёдгорлик ва аълочилар бурчаги кабиларнинг барчаси бевосита болаларда гўзалликни тарбиясилашда катта таъсир кўрсатади.
Турмуш гўзаллигининг асосини тозалик ва тартиблилик ташкил этади. Синфхоналарида тозалик сакланиши, табиат бурчагининг ташкил этилиши, ўкувчилар ижодий ишлари кўргазмаси, аълочилар тахтаси тизимининг янгилатиб туриш ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Бадиий адабиёт Эстетик тарбия да чексиз имкониятларга эга. У ўкувчиларга ҳаётни чукуррок англашни ўргатади. Ўкувчиларга ўзбек ва чет эл адабиёти ҳакида кўпрок маълумот берилади. Ўкувчилар шеърлар, ҳикоялар, халк оғзаки ижоди намуналари – макол, матал, эртак, достон, кўшик, кисса ва романларни канчалик кўп ўкиса уларда гўзалликка бўлган интилиш шунчалик кучли бўлади. Шоир ва ёзувчиларнинг ҳаёти ва ижодий фаолияти, асарлари билан танишиш таҳлил килиш ўкувчиларнинг билим доирасини кенгайтиради, ҳис-туйғулари ва тил бойлигин такомиллаштиради. Шунингдек, адабиёт дарслари ўкувчиларда гўзалликни идрок этишни таъминлайди.
Олам ва инсон гўзаллиги, мардлик, жасорат, юксак инсоний ғояларни ўзида акс эттирган санъат асарлари инсонларни гўзалликни ҳис килиш, уларга интилиб яшашга ундаб келган. Аксинча, ғоявий жиҳатдан савияси паст асарлар ўкувчилар онгини саёзлаштиради, уларни чинакам гўзалликдан чалғитади, гўзалликни севишга бўлган интилишларини сусайтиради, дидини пастайтиради.
Ўкувчиларнинг гўзаллик билан бевосита мулокотда бўлишлари уларга кўпрок ҳиссий таъсир кўрсатади. Шунинг учун ҳам ўкитувчи, тарбиясичилар тарбиясивий ишларни ташкил этиш жараёнида ўкувчиларни бадиий жиҳатдан юксак бўлган асарлар ва табиат манзаралари билан таништиришга алоҳида эътибор каратишлари зарур. Тасвирий санъат, ҳайкалтараошлик ва меъморий асарлар намуналари билан ўкувчиларни таништириш уларда симметрия, мутаносиблик, чизиклар, ранг ва колорит уйғунлигини идрок этиш туйғуларига эга бўлишларини таъминлашга хизмат килади. Ўкувчилар эътиборига эзгу ғояларни тараннум этувчи мусикий асарларнинг ҳавола этилиши, улардан олинаётган таассуротлар билан ўртоклашиш уларда мусикий оҳанг, ритя, товушларнинг ифодавийлиги ва суръатини ҳис этиш кўникма ва малакаларига эга бўлишларини таъминлайди. Адабий асарлар эса ўкувчиларнинг нутк бойлиги ошириш, фикрлаш кобилиятини ўстириш, шахсий карашларини эркин баён этишга имкон беради.
Адабиётлар:

1. 
   Каримов И.А. Миллий истиклол мафкураси – халк эътикоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент, Ўзбекистон, 2000.
   
2. 
   Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард максадимиз. – Тошкент, Ўзбекистон, 2000.
   
3. 
   Абдулла Авлоний. Туркий гулистон ёҳуд ахлок. – Тошкент, Ўкитувчи, 1992.
   
4. 
   Педагогика. Мунавваров А.К.нинг умумий таҳрири остида. – Тошкент, Ўкитувчи, 1996.
   
5. 
   Подласый И.П. Педагогика. Новый курс. Кн. 2. Процесс воспитания. – Москва, ВЛАДОС, 1999.
   

1¹ Абдулла Авлоний. Туркий гулистон ёщуд ахлоқ. – Тошкент, Ўқитувчи, 1992.