Murojaat etish imkoniyati
deganda axborotning faqat qonuniy yo‘l bilan
olinishi, olinganda ham imkon boricha oson yo‘l bilan olinishi tushuniladi. Ya’ni,
shunga xaqi bor iste’molchi axborotga tez va qulay murojaat eta olishi tushuniladi.
Lekin bu atamaning ma’nosi faqat shu bilangina cheklanmay, balki murojaat etish
uchun xaqi yo‘q shaxslarning axborotdan foydalanish imkoniyati cheklanishini
ham o‘z ichiga oladi. Masalan, savodsiz odam o‘quv yurtiga o‘qituvchilik
lavozimiga ish so‘rab murojaat etishi, pulsiz odam do‘kondan tovar so‘rab
murojaat etishi yoki bankomatni buzib pul olishi mumkin emas. Faqat uylanmagan
odamgina baxt uyiga o‘z nikohini qayd etishni so‘rab murojaat qila olishi mumkin
va hokazo. Boshqacha qilib aytganda, murojaat etish imkoniyati axborotdan (yoki
axborot tizimi xizmati) faqat shunga xaqi bor shaxslargina foydalana olishi, va bu
jarayon tez va oson ko‘chishini ta’minlaydi.
Axborot xavfsizligi tizimining asosiy vazifasi xavfsizlikning asosiy
komponentlari – to‘liqlik, konfidentsiallik va murojaat etish imkoniyatlarini
ta’minlashga borib taqaladi.
Bundan tashqari axborot tizimlari binolar, texnik vositalar, qo‘llash
infrastrukturasi, dasturiy vositalar, boshqaruv siyosati kabi birqancha tarkibiy
qismlarni o‘z ichiga oladi. Ularning har biri bilan bo‘lishi mumkin bo‘lgan
muammolarni (qisman bo‘lsa ham) har bir inson tasavvur qila oladi – ularning
holati, maqsadga muvofiqligi, iqtisodiy mutanosibligi va hokazo. Bu muammolar
haqida kurs davomida batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz. Hozir tizim qismlarining har
biri uchun mavjud keng tarqalgan muammolar bilan tanishib chiqamiz (1-rasm).
Odatda muammolar ikki xil tabiatga ega bo‘ladi – jismoniy va mantiqiy.
1-rasm. Axborot tizimlarining keng tarqalgan muammolari.
Jismoniy muammolarni keltirib chiqaruvchi tahdidlar bevosita inson xatti-
harakati natijasi sifatida namoyon bo‘ladi va ularning oqibatlari moddiy
ko‘rinishga egadir: kabellarda uzilish paydo bo‘lishi, tizim elementining boshqa,
sifatlari yaqin keladigan element bilan almashtirilishi, texnik qurilmalarni yasash
vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar va hokazo.
Mantiqiy muammolarni keltirib chiqaruvchi tahdidlar esa inson xatti-
harakatlariga bilvosita bog‘liq bo‘lib, ular ko‘proq aqliy faoliyat natijalarida aks
etadi: tovlamachilik, xakerlik, operatsion tizim kamchiliklari, josuslik, beruxsat
o‘zgalar mulkidan bahramand bo‘lish va hokazolar.
Bu sanab o‘tilgan tahdidlar amalga oshganda son-sanoqsiz muammolar ro‘y
berishi, oxir-oqibat xujumga uchragan shaxs yoki tashkilot turli darajadagi asab,
ishlab chiqarish yoki boshqa turdagi kasodlikka uchrashi mumkin: tashkilot sinishi,
ishi orqaga ketishi, asablari ishdan chiqishi, yotib qolishi yoki qattiq kasallikka
АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИДА
РЎЙ БЕРИШИ МУМКИН
БЎЛГАН МУАММОЛАР
Жисмоний (hard
problems) муаммолар
Коммуникацион
муаммолар
Қурилмалар мос
келмаслиги
Электр қуввати
муаммолари
Заводдан чиқишдаги
брак
Хотирага боғлиқ
муаммолар
Жой ва табиат
муаммолари
Қўллаш инфраструк.
муаммолари
Операцион тизим
муаммолари
Мантиқий (hard
problems) муаммолар
Қурилма/драйвер
муаммолари
Илова дастурлар
муаммолари
Директориялар тўлиб
кетиши
Вируслар
Сақлаш муаммолари
Берухсат кириш
Майда
безорилик
Саноат
жосуслиги
Товламачилик
Хакерлик
Қўпорувчилик
BIOS га боғлиқ муаммолар
duchor bo‘lishi, o‘z mijoz yoki hamkorlarini yo‘qotishi, kam foyda olishi va
hokazo.
Axborot xavfsizligi fani aynan shunday holatlar oldini olish chora –tadbirlari
va siyosatini o‘rgatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |