Ахборот тизимларида ахборот хавфсизлиги тушунчаси

Kompyuter viruslari

 ham faqat o‘z muhitidagina faollashadi. Ular  biror yo‘l 

bilan  kompyuter  xotirasiga  kirib  olgach,  o‘z-o‘zini  ko‘paytirish  va  kompyuter 

ishiga  xalaqit  berish  bilan  shug‘ullanuvchi  dasturlardir.  2001  yilning  o‘zida  ular 

keltirgan zarar 13 milliarddan oshib ketgan («Code Red», «Goner» va «Qaz» kabi 

yangi  oqim  viruslari  –  Computer  Economics).  Bu  ”gibrid  tahdidlar”  xakerlik 

usullari  va  virus  texnikasining qo‘shilmasi  bo‘lib,  ular  keyinchalik  yana  murojaat 

eta olish uchun zararlangan kompyuterlarda ”lyuk”, ya’ni teshiklar qoldiradilar va 

xizmat  ko‘rsatishga  raddiya  beruvchi  xujumlar  uyushtiradilar.  Kompyuter 

---

xavfsizligi mutaxassislari Klez nomli internet chuvalchangini 2002 ”yil virusi” deb 

atadilar.  Antivirus  ishlab  chiqaruvchi  Sophos  kompaniyasi  ta’kidlashicha,  u  zafar 

quchgan davrida jahondagi har 169 xatdan biriga qo‘shilib sayohat qilgan. Birinchi 

virusni esa 1983 yil Fred Koen (Fred Cohen) ismli talaba yaratgan. Hozirgi kunda 

viruslar soni 100 000 ga yaqin.  

Viruslarni  qiladigan  zarari  ko‘rinishiga  qarab  uch  sinfga  –  fayl  viruslari, 

operatsion  tizimlarni  yuklovchi  (ishga  tushiruvchi)  sektorlarga  ziyon  yetkazuvchi 

va makroviruslarga bo‘lish mumkin. 

Fayl viruslari

 yaqin–yaqinlargacha eng ko‘p 

uchraydigan viruslar sirasiga kirar edi. Ular faol fayllar–dasturlar tanasiga yopishib 

olib,  u  bilan  birga  ishga  tushar  va  xotirada  turib  olib  «o‘tganning  o‘rog‘ini, 

ketgannin  ketmonini  olar”,  ya’ni  ishga  tushirilgan  har  bir  dastur  yoki  murojaat 

etilgan  faylga  yuqar  edi.  Agar  zararlangan  disketa  boshqa  kompyuterga  olib 

borilsa,  u  yerda  ham  shu  virus  paydo  bo‘lar  edi.  Hozirgi  kunda  yangi  operatsion 

tizimlar  paydo  bo‘lishi  va  ulardagi  ishlash  tamoyillarining  eskilarinikidan  farq 

qilishi natijasida ko‘pgina viruslar yo‘qolib ketdi.