Ахборот технологиялари” кафедраси ахборот хавфсизлиги

бирор нарсани билиш асосида. Мисол сифатида парол, шахсий идентификатсия коди ПИН (Персонал Идентифиcатион Нумбер) ҳамда “сўров жавоб” хилидаги протоколларда намойиш этилувчи махфий ва очиқ калитларни кўрсатиш мумкин;

бирор нарсага эгалиги асосида. Одатда булар магнит карталар, смарт-карталар, сертификатлар ва тоуч меморй қурилмалари;

қандайдир дахлсиз характеристикалар асосида. Ушбу категория ўз таркибига фойдаланувчининг биометрик характеристикаларига (овозлар, кўзининг рангдор пардаси ва тўр пардаси, бармоқ излари, кафт геометрияси ва х.) асосланган усулларни олади. Бу категорияда криптографик усуллар ва воситалар ишлатилмайди. Беометрик характеристикалар бинодан ёки қандайдир техникадан фойдаланишни назоратлашда ишлатилади.

Парол — фойдаланувчи ҳамда унинг ахборот алмашинувидаги шериги биладиган нарса. Ўзаро аутентификатсия учун фойдаланувчи ва унинг шериги ўртасида парол алмашиниши мумкин. Пластик карта ва смарт-карта эгасини аутентификатсиясида шахсий идентификатсия номери ПИН синалган усул ҳисобланади. ПИН — коднинг маҳфий қиймати фақат карта эгасига маълум бўлиши шарт.
Динамик — (бир марталик) парол - бир марта ишлатилганидан сўнг бошқа умуман ишлатилмайдиган парол. Амалда одатда доимий паролга ёки таянч иборога асосланувчи мунтазам ўзгариб турувчи қиймат ишлатилади.
“Сўров-жавоб” тизими - тарафларнинг бири ноёб ва олдиндан билиб бўлмайдиган “сўров” қийматини иккинчи тарафга жўнатиш орқали аутентификатсияни бошлаб беради, иккинчи тараф эса сўров ва сир ёрдамида ҳисобланган жавобни жўнатади. Иккала тарафга битта сир маълум бўлгани сабабли, биринчи тараф иккинчи тараф жавобини тўғрилигини текшириши мумкин.

6. Компютер вируслари ва уларга қарши курашиш механизмлари.

Бу нима ва унга қарши қандай курашиш керак? Бу мавзуга ўнлаб китоблар ва юзлаб мақолалар ёзилган. Компютер вирусларига қарши минглаб профессионал мутахассислар кўплаб компанияларда иш олиб боришмоқда. Бу мавзу ўта қийин ва муҳимки кўп эътиборни талаб қилмоқда. Компютер вируси маълумотни йўқотиш сабабларидан бири ва асосийси бўлиб қолмоқда. Вируслар кўплаб ташкилот ва компанияларни ишларини бузишга олиб келганлиги маълум. Шундай маълумотлар мавжудки, Нидерландия госпиталларидан бирида беморга компютер қўйган ташхис бўйича истеъмол қилинган дори оқибатида бемор оламдан ўтган. Бу компютер вирусининг иши бўлган.

Еътиборсизлик билан қилинган ишдан компютер тезда вирус билан зарарланади. Инсон касаллик вируси билан зарарланса иссиқлиги ўзгариши, вазни ўзгариши, холсизланиш ва оғриқнинг пайдо бўлиши кўзда тутилади. Компютер вируси билан зарарланган компютерларда қуйидагилар кузатилади: дастурларнинг ишлашининг секинлашиши, файлларни ҳажми ўзгаради, ғайритабиий ва баъзи бир номаълум хатоликлар, маълумотлар ва система файллари йўқотилиши. Баъзи вируслар зарарсиз кўпаяди, лекин қўрқинчли эмас. Бу вируслар экранга хато маълумот чиқаради. Аммо, бир турдаги вируслар ҳужум қилувчи, яъни, ёмон асоратлар қолдирувчи ҳисобланади. Масалан, вируслар қаттик дискдаги маълумотларни ўчириб ташлайди.