Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
56 
 
umumiyligi  holatiga  ta‘sir  ko‘rsata  olmasa  ham  lekin  sodir  etiladigan  xatolikni 
belgilashi  mumkin.  Variantlar  sonini  12-16  ga  qadar  ortilishi  tuproq  sharoitlari 
turlicha  bo‘lgan  yer  uchastkasining  unumdorligi  bir  xil  bo‘lgan  maydonlarda  esa 
variantlar soni 6 dan 48 ga kadar ortganda ham xatolik ko‘p o‘smaydi. 
Tajriba  sxemasi  tuzilganida  variatlar  soni  12-16  atrofida,  tajriba  maydonchalari 
esa  60-64  ta  bo‘lgani  ma‘qul  hisoblanadi.  Variantlar  soni  ko‘p  bo‘lgan  tajribalarda 
ularni  o‘tkazish  ancha  murakkab  metodikani  talab  etadi,  ya‘ni  bunda  har  bir 
takrorlanishlarda  2-3  ta  kontrol  variant  kiritilishini,  variantlarni  joylashtirishda  esa 
parchalangan (ajratilgan) usuldan foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
Agar tajribada variantlar soni, aksincha kam 2-3 ta bo‘lsa, bunda hosil bo‘ladigan 
xatolikning  qiymatini  kamaytirish  uchun  tajribada  takrorlanishlar  sonini  ortishi 
lozimdir. 
Tajriba maydonchasining sathi (delenka)ning sathi, shakli va yo‘nalishi. 
Tajriba  maydonchasinig  sathi.    Tajriba  maydonchasi  o‘rganiluvchi  tajriba  va 
kontrol  variantlarni  joylashtirish  uchun  xizmat  qilib,  ular  ma‘lum  sathni  egallagan 
bo‘ladilar. 
Tajriba  maydonchalarining  yo‘nalishi  —  bu  maydonchalarning  dala  tajriba 
uchastkasida  joylanuv  holatidir.  Umuman  tajriba  maydonlarining  yo‘nalishi  shu  yer 
uchastkasini tuproq unumdorligini yuynalishida bo‘lgani ma‘quldir. Bu holda hamma 
variantlar  bir  xil  sharoitda  bo‘ladilar.  Tajriba  maydonchalari  qiyalik  yerlarga 
joylashtirish  zarur  bo‘lgan  taqdirda  ularning  shu  qismini  yo‘nalishi  bo‘yicha 
joylashtirish lozim. 
Agar tuproq sharoitlari bir xil yoki ular bir holatga keltirilgan maydonlar bo‘lsa, 
tajriba  maydonchalarining  yo‘nalishi  hoxlagan  ko‘rinishda  bo‘lib,  bunda  faqat 
ko‘llaniladigan texnik holatlar nazarga olinadi. 
Takrorlanishlar.  Takrorlanish  va  variantlarni  yer  maydonida  joylashtirish 
sxemasi. 
Dala  tajribasining  aniqligini  va  hosil  etilgan  o‘rtacha  qiymatlarini  ishonchlilik 
darajasi tajribani vaqt va maydonda takrorlanishiga chambarchas bog‘likdir. 
Tajribani maydonda (er uchastkasida) takrorlanishi bu har bir variantni o‘xshash 
tajriba maydonlaridagi uchrash qiymatiga tushunilsa, vaqt davomida takrorlanish esa, 
tajribani necha yil davomida sinab ko‘rilishidir. 
Tajribani  maydonda  takrorlanishi  orqali  o‘rganilayotgan  variant  turli  unumli 
tuproq sharoitlarida bo‘lishini ta‘minlashdir. Yil davomida tajribasi takrorlanishi esa 
turli meteorologik sharoitlarda (turli yillarda) o‘rganilayotgan faktorlarning ta‘siri va 
o‘zaro ta‘siri sinab ko‘rilishidir. 

---