Agrotexnologiyalar instituti

1.Ilmiy-tadqiqot natijalarini statistik tahlili. 
 
Biologik 
tadqiqotchisi, 
asosan, 
sifat 
tarkibi 
bir 
jinsli 
bo‘lgan 
to‘plam,variantlar. 
Jonli organizmning rivojlanishi juda ko‘p va deyarli turilicha bo‘lgan ichki va 
tashqi sharoitlar bilan belgilanadi; biror ikkita individ uchun bu shart-sharoitlar bir 
xil  bo‘lmaydi.  SHu  sababli  individlarning  son  yoki  sifat  belgilari 
o‘rganilayotganda  bir  emas,  balki  bir  qator  qiymatlar  hosil  bo‘ladi,  chunki  bir 
to‘plamdagi individlar bir-biridan ozmi-ko‘pmi farq kiladi. 
Sifat tarkibi nisbatan bir jinsli bo‘lib, bir belgiga tegishli bo‘lgan o‘zgaruvchi 
qiymatlar to‘plami statistik to‘plam deyiladi.Statistik to‘plamning har bir elementi 
varianta  deyiladi,  to‘plamdagi  variantlar  soni  esa  to‘plamning  hajmi 
deyiladi.(masalan,  1-jadvaldagi  to‘plamning  hajmi  10,  2-jadvaldagi  to‘plamning 
hajmi  esa  100). Odatda, variantlar x
1,
  x
2
,....,  x
n
 harflar bilan belgilanadi;  bu  yerda 
xg variantadagi g indeks variantaning tartib nomerini bildiradi. 
Ko‘p  tasodifiy  sabablar  ta‘sirida  o‘zglarib,  turli  qiymatlar  qabul  qilishi 
mumkin  bo‘lgan  X  miqdor  tasodifan  miqdor  deb  ataladi.  Variantalar  X  tasodifiy 
miqdorning son qiymatlaridan iboratdir. 
Belgilar  ikki  xil  sifat  va  son  belgilarga  ajraladi.  Bir-biridan  sifati  farq 
qiladigan variantalar sifat variantalar deyiladi. Masalan, uy hayvonlari to‘plamini 
tusi  bo‘yicha  harakterlayotgan  bo‘lsak,  u  vaqtda  har  bir  varianta  oldindan  qabul 
qilingan:  qora,  malla,  qora-chipor,  qora  malla  va  x.z.  tuslarga  mos  sifat  
harakteristikasini qabul qilish kerak. 
Variantalar  orasidagi  farq  son  bilan  ham  ifodalanishi  mumkin.  Masalan 
urug‘ning og‘irligi, sutdagi yog‘ protsenti, bo‘g‘doy donlari uzunligi, uchastkadagi 
daraxtlar  soni  va  boshqalar  son  variantalarga  orasidagi  farq  butun  sonlar  bilan 
ifodalanadi.  Masalan,  uchastkadagi    daraxtlar  soni,  guldagi  barglar  soni,  turli 
hayvonlar umurtqa pog‘onalari soni va h.k.  Uzluksiz holda  variantalar orasidagi farq 
istalgancha kichik songa teng bo‘lishi mumkin. Masalan 2-jadvalda berilgan bo‘g‘doy 
donlari uzunligi uzluksiz variantga misol bo‘la oladi. 
Analiz  lozim  bo‘lgan  to‘plamda  varintalar  soni  ko‘p  bo‘lganda  esa  ularni 
guruhlarga  ajratib,  so‘ngra  jadval  yoki  qator  ko‘rinishda  yoziladi.  SHundagina 
olingan  ma‘lumotlarni  oson  ishlab  chiqish  va  o‘rganilayotgan  to‘plamni  to‘la 
harakterlovchi  statistik  ko‘rsatkichlarni  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Berilgan  statistik 
to‘plamni  ishlab  chiqish  usuli  o‘rganilaetgan  belgilarning  variatsion  harakteriga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Statistikada guruhlash masalasi juda katta ahamiyatga ega, chunki berilganlarni 
xato  guruhlash  tekshirilayotgan  to‘plam  haqida  noto‘g‘ri  xulosaga  olib  kelishi 
mumkin. 
Tajribani  planlashtirishda  yo‘l  qo‘yilgan  holatlarni  keyinchalik  tajribani 
o‘tkazish davomida yoki olingan natijalarni aniq statistik usullarda baholash orqali 
ham to‘g‘irlash mumkin emas. 
 

---