Agrotexnologiyalar instituti

Botanika bog„ida introduksiya qilingan dorivor o„simliklr 
 
Sinovdan o‗tgan o‗simliklar 27 oilaga, 55 avlodga (rod) va 67 turni tashkil qiladi.  
№ 
Dorivor o„simlik nomi 
Dorivor 
o„simlik 
mahsuloti 
Dori shakli 
Ishlatilishi 
 
Aconitum  japonicum  Decne 
–YApon parpisi 
Ranunculaceae 
– 
Ayiqtovondoshlar 
Ildipoyasi– 
tugunaklari 
Nastoyka 
Og‗riq 
qoldiruvchi 
surtma, 
nevralgiya, 
revmatizm 
va 
boshqa shamollov 
kasalliklarini 
davolash uchun 
 
Adonis 
parviflora 
L. 
– 
YOzgi adonis 
Ranunculaceae 
– 
Ayiqtovondoshlar 
Er 
ustki 
qismi 
Nastoyka 
Buyrak  va  yurak 
xastaliklarida 
 
Althaea  officinalis  L.  – 
Dorivor gulxayri 
Mavaceae – Gulxayridoshlar 
Ildizi 
Damlama 
YUmshatuvchi, 
o‗rab 
oluvchi, 
tomoq, 
yuqori 
nafas 
yo‗llari, 
peshob  yo‗llari, 
ich 
ketganda 
qo‗llaniladi 
 
Ammi  visnaga  (L.)  Lam.  – 
Tishli kella 
Apiaceae - Selderdoshlar 
Mevasi 
Tabletka 
Kellin, 
spazmolitik ta‘siri 
tufay  yurak  toj 
qon 
tomiri, 
xastaligi, bronxial 
astmada 
 
Anisum 
vulgare 
Gaertn.- 
Oddiy arpabodin 
Mevasi 
Efir moyi 
Grudnoy  eliksir, 
nashatirno–anis 

---

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
81 
 
Apiaceae – Selderdoshlar 
tomchisi,  mevasi 
ichni 
yumshatuvchi 
yig‗malar 
tarkibiga kiradi 
 
Apocynum 
androsae 
mifolium L. – Kendir 
Apocynaceae– Kedirdoshlar 
Ildiz–
ildizpoya 
Simarin  K–
strofantin 
YUrak 
xastaligida 
 
Artemisia  absinthium  L.  – 
Achchiq ermon (shuvoq) 
Asteraceae – Astradoshlar 
Er 
ustki 
qismi 
Damlama 
Me‘da– 
ichak 
kasalliklarida, 
ovqat 
xazim 
qildiruvchi, 
ishtaha ochuvchi 
 
Artemicia 
cina 
Berg. 
– 
Darmana shuvoq 
Asteraceae – Astradoshlar 
Urug‗i 
Santonin 
tabletka 
Gijja 
(askarida) 
haydovchi 
 
Atropa  belladonna  L.  – 
Belladonna 
Solanaceae–Ituzumdoshlar 
Bargi, 
er 
ustki  qismi, 
ildizi 
Nastoyka, 
quruq, 
quyuq 
ekstraktlar 
Og‗riq 
qoldiruvchi, 
spazmolitik, 
me‘da–ichak 
kasalliklarida, 
grija, 
 
Brassica  juncea  (L.)  Clern  – 
Serept xantali 
Brassicaceae – Karamdoshlar 
Urug‗i,  efir 
moyi 
Xantal 
qog‗ozi 
Revmatizmda, 
shamollovda 
 
Calendula  officinalis  L.  – 
Dorivor tirnoqgul 
Asteraceae– Astradoshlar 
 
Gullari 
Nastoyka 
YAralarni 
davolovchi, rakka 
qarshi 
 
Carum  carvi  L.  –    Tmin 
(qora zira) 
Apiaceae– Selderdoshlar 
Mevasi 
Efir moyi 
oziq–ovqat 
sanoatida, 
kamdan–kam 
ichak atoniyasida, 
yumshatuvchi,  el 
haydovchi. 
 
Cassia  acutifolia  Delile  – 
O‗tkir bargli sano 
Caesalpinaceae– 
Sezalpindoshlar 
Urug‗i, 
bargi 
Yig‗ima, 
damlama, 
tabletka 
Ichni suruvchi 
 
Chelidonium  majus  L.  – 
Katta qoncho‗p 
Papaveraceae– 
Ko‗knoridoshlar 
Er 
ustki 
qismi 
Surtma 
So‗gal 
kuydiruvchi, 
rakka  qarshi,  o‗t 
haydovchi, 

---

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
82 
 
spazmolitik 
 
Datura 
innoxia 
Mill. 
– 
Meksika bangidevonasi 
Solanaceae– Ituzumdoshlar 
Meva, 
urug‗i 
Tabletka 
skopolamin 
Dengiz 
kasalligida, 
qusishga  qarshi, 
tinchlantiruvchi 
vosita 
 
Digitalis  lanata  Ehrh.  – 
Sertuk angishvonagul 
Scrophulariaceae- 
Sigirquyruqdoshlar 
Bargi 
Tabletka 
Yurak xastaligida 
 
Digitales purpurea L.  – Qizil 
anigshvonagul 
Scrophuloriaceae– 
Sigirquyruqdoshlar 
Bargi 
Tabletka 
Yurak xastaligida 
    
O‗rta Osiyo tabiiy florasi o‗simliklarni O‗zR FA Botanika bog‗ida, introduksiya 
qilish nuqtai nazaridan o‗rganishdagi ayrim uslubiy masalalar 
O‗rta Osiyo tabiiy florasi o‗simliklarini Toshkent sharoitida introduksiya qilishni 
o‗rganish bo‗yicha ishlar O‗rta Osiyo davlat universiteti (SAGU) olimlari tomonidan 
1921 yilda I.A.Raykova, S.N.Kudryasheva, keyinchalik Z.P.Boganseva, F.N.Rusakov 
va boshqalar tomonidan olib borilgan.  
Hozirgi  vaqtda  O‗zbekiston  o‗simliklar  resurslarini  va  ularni  madaniylashtirish 
bo‗yicha  tadqiqot  ishlarini  O‗zR  FA  botanika  instituti  olimlari  tomonidan  olib 
borilmoqda.  
O‗simliklarni  ekologik  tomondan  o‗rganishni  assoiy  uslubi,  ularni  turli 
sharoitlarda  o‗sishi  va  rivojlanishi,  ya‘ni  o‗sish  davri-haytini  turli  davrlaridagi, 
o‗sayotgan  joylaridagi  farqlanishini  nazorat  qilishdan  iborat. Uning uchun  O‗zR  FA 
Botanika  bog‗i  O‗rta  Osiyo  tabiiy  florasining  o‗simliklarini  har  yili  turli 
ekspeditsiyalar  uyushtirib,  barcha  zonalardagi,  tekis  qirlar,  baland  tog‗lar  va  boshqa 
joylardagi o‗simliklar va joylarga tegishli barcha ma‘lumotlar mufassal yozib boriladi. 
Introduksiya  qilishni  mo‗ljallangan  o‗simliklarni  urug‗larini,  piyozboshlarini, 
tuganaklari,  ildizpoyalari  va  o‗sib  turgan  o‗simlikni  ham  butunligicha  olib  keltirib, 
botanika  bog‗i  sharoitida  o‗stirish  va  shu  jarayonga,  introduksiyaga  tegishli  bo‗lib, 
botanika  bog‗ida  o‗stirishdagi  o‗zgarishlarni  o‗rganib  va  olingan  ma‘lumotlardan 
tahlil  qilishda  foydalaniladi.  CHunki  har  bir  o‗simlikni  biologik  turini  hamma 
tomondan bilish shart. Uning hayoti, biologiyasi, fenologiyasi, unib chiqadigan urug‗ 
ekologiyasi,  yosh,  o‗rtacha  va  qari  yoshdagilarini,  hayotini  davomiyligi,  o‗sayotgan 
joyni  sharoiti,  o‗sishga  ta‘sir  qiluvchi  omillar,  o‗simlikni  rivojlanishi  (etap) 
bosqichlari, ularni gullashi, meva tugishi, changlanishi, tarqalishi yo‗llarini o‗rganish 
lozim.  YUqoridagi  ishlarni  introduksiya  tajribalarini  asosi  sifatida  qabul  qilish  bilan 
birga  O‗rta  Osiy  florasi  o‗t  o‗simliklarini  introduksiyasini  o‗ziga  xosligini  e‘tiborga 
olmoq kerak.  
O‗rta  Osiyo  tabiiy  florasi  o‗simliklari  birlamchi  introduksiyasi  eng  avvalo 
o‗simlik turini sharoit o‗zgarishiga reaksiyasi bo‗yicha maksimal ma‘lumotlarni olish, 

---