Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
39 
 
ko‗riladi.  Biroq,  standart  usulini  ko‗llash  va  qiyosiy  baholash  amaliyoti  ularning 
sezilarli kamchiligimavjudligini ko‗rsatadi. 
Bunda : 

 
Birinchidan  ,har  doyim  ham  yonma-yon  joylashgan  delyankalar  o‗rtasida 
korrelyatsion bog‗liqlik bo‗lavermaydi, 

 
Ikkinchidan,variantlar  soni  ko‗p  bo‗lganda  (10-12  donadan  ortiq)  tajribada 
o‗rganilayotgan  variantlar  bir  biridan  uzoqroq  joylashtiriladi  va  bunda  ularni 
taqqoslash qiyinlashadi, 

 
Uchinchidan, standart usul  

 
ko‗lamining  kattaligi  bilan  ajralib  turadi  va  unda  yerdan  foydalanish 
samaradorligi  yuqori  bo‗lmaydi,  ayniqsa  variantlar  soni  ko‗p  bo‗lgan  sharoitda  bu 
holat yaqqol namoyon bo‗ladi. 
 Dala  tajribalavrida  standart  variantlari  ikkita  variantdan  keyin  joylashtirilganda 
umumiy  maydonning  40%  ni,  bitta  variandan  keyin  joylashtirilganda  esa  50%  ni 
standart variantlar tashkil etadi. 
Keltirilgan  kamchiliklar  dala  tajribalarida  variantlarni  standart  usulida 
joylashtirishni keng tarqalishiga asosiy to‗siq bo‗ldi. Bitta yoki ikkita o‗rganilayotgan 
variantdan keyin standart variantni joylashtiri sh , sistematik ravishda standart variant 
bilan  vizual  taqqoslash  orqali  nisbatan  istiqbolli  duragay  va  navlarni  ajratibolish 
imkoniyatiga ega bo‗lamiz. 
 Dala  tajribalarida  variantlarni  joylashtirish  bo‗yicha  eng  keng  tarqalganusulbu- 
variantlarni sistematik , ya‘ni tartibli joylashtirish usuli xisoblanadi. Ayniqsa bu usul 
agrotexnik tajribalarda keng tarqalgan. 
 Variantlarni sistematik usulda joylashtirish-deganda tajriba bo‗yicha variantlarni 
shunday  joylashtirishga  aytiladiki,  unda  variantlar  qaytariqlar  bo‗yichama‘lum 
tartibda  sistematik  joylashtiriladi.  Variantlarni  sistematikjoylashtirishning  bir  necha 
bir necha turlari mavjud bo‗lib, assosa ikki xil usuli : variantlarni bir yarusda ketma –
ket joylashtirish va bir kecha yarusda shaxmat usulmda joylashtirish usuli ko‗llaniladi. 
Dala  tajribalarining  nisbatan  oddiy  usuli  variantlarni  bir  yarusda  ketma-ket 
joylashtirish  usuli  .Bu  usulda  variantlar  bir  yarusda  barcha  qaytariqlar  bo‗yicha 
oldindan  tadqiqotchi  tomonidan  belgilangan  tartibda  joylashtiriladi.Bunda  tashkiliy-
texnik  omillar  :  ya‘ni,  tuproqqa  ishlov  berish,  oziqlantirish,  ekish,  parvarish  qilish 
hosilni  yig‗ib  terib  olish  va  boshqalar  xisobga  olinadi.Agar  7  variantli  dala 
tajribasining birinchi qaytarig‗ida variantlar1,2,3,4,5,6,7 tartibda joylashtirilgan bo‗lsa 
, qolgan boshqa qaytariqlarda ham shu tartibda joylashtiriladi.  
Dala tajribasidavariantlarni sistematik joylashtirish 
1  2  3  4  5  6  7  1 
 
2  3  4  5  6  7  1  2  3  4  5  6  7  1  2  3  4  5  6  7 
          I                                 II                               III                            IV  
Shaxmat  usulida  joylashtirilganda  variantlarning  ketma-ketligi  qaytariqlar 

---