“Agronomiya Qishloq xo’jaligi ekinlari, seleksiyasi va urug’chi ta’lim yo’nalishi bitiruvchisi Boboyorov Xidir Jumanazar o’g’lining

G‘o‘za yorug‘sevar o‘simlik. G‘o‘zaning daraxtsimon yovvoyi turlari O‘zbekistonning tabiiy sharoitida o‘stirilganda gullamaydi. Ulardan dura­gaylashda foydalanish uchun kunning davomiyligi 10 soatgacha qisqartirilgan sun’iy sharoitdan foydalaniladi. O‘rta Osiyo sharoi­tida G.hirsutum navlarining vegetatsiya davri taxminan 110 – 140 kun, G. barbadense navlarida esa 130 – 150 kun.
G‘o‘za qurgoqchilikka chidamli, lekin suvga talabchan o‘simlik. Uning transpiratsiya koeffitsenti (1 g quruq moddani hosil qilish uchun sarf qiladigan suv miqdori) 600 – 700 ga teng. Bu raqam o‘sish sharoitiga qarab 400 – 800, 1000 va undan ham ortiq bo‘lishi mumkin.
G‘o‘za genetikasi. sitologik jihatdan g‘o‘zaning hamma turlari diploid va tetraploidlarga bo‘linadi. Gossypium L turkumining asosiy xromosomalar soni 13 ga teng (n =13), diploid turlarining somatik hujayralarida 26 xroma­soma (2n =26), tetraploidlarda esa – 52 (2n =52) xromosoma bo‘ladi . Abdukarimov D.T., Lukov M.Q (2015)
Sitologik tadqiqotlar natijasida Gossypium turkumi oltita ge­nomdan iborat bo‘lganligi aniqlangan: – A, V, S, D, Ye va Genom tarkibidagi turlar bir biri bilan osonlik bilan chati­shadi, F₁ duragaylari to‘lig‘icha fertil, undan keyingi pushtlarida steril va yarim steril shakllarini ajralishi ro‘y beradi. Har xil genom turlari bir–biri bilan qiyinchilik bilan chatishadi yoki chatishmaydi. F₂ duragaylari meyozning profazasida xromosomalarning kon’yugatsiyasi buzilishi sababli to‘lig‘icha yoki qisman steril bo‘ladi. A genomini g‘o‘zaning Afro Osiyo va Hindi – Xitoy G.herbaceum, G.arboreum turlari saqlaydi, V genomi Afrika va Old Osiyoning yov­voyi diploidlarida mavjud, eng ko‘p (tuyalar uchun yem-hashak sifatida foydalaniladigan) tarqalgan, katta bo‘lmagan bo‘ta – G.anomalium dir. E – genomi Afrikaning yovvoyi diploid turlarini ham ifoda­laydi. Bu guruh turlari boshqalardan o‘ta kuchli ajralib turadigan bo‘lib geografik jihatidan yaqin bo‘lgan A va V genomlari bilan cha­tishmaydi. Buning ko‘p tarqalgan vakili G.stoskii dir.