Agrokonsalting

2–savol


Qishloq xo‘jaligida shartnomalarni tuzishning o‘ziga xosligi va shartnomalarning amal qilish muddatlari, tomonlarning xuquq va majburiyatlar
Tuziladigan shartnomalarda tomonlarning huquq va majburiyatlari qat’iy belgilab qo‘yiladi. Shartnoma yuzasidan fermer va dehqon xo‘jaliklarining huquqlari quyidagilardan iborat:
- shartnomada nazarda tutilgan hollarda tayyorlov tashkilotidan urug‘ va ekish materiallari bilan ta’minlashni talab qilish;
- mahsulotni topshirishda, uning sifatini aniqlashda qatnashish va tayyorlov tashkilotidan mahsulot uchun tegishli to‘lovni talab qilish;
- tayyorlov tashkilotidan mahsulot yetishtirish uchun shartnomada belgilangan muddatlarda va miqdorda avans to‘lanishini talab qilish;
- tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotidan amaldagi davlat standartlari va shartnomani bajarish uchun zarur bo‘lgan boshqa normativ hujjatlar bilan ta’minlashni talab qilish;
- tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotidan mahsulot xo‘jalik hisobidan tashilganda transport xarajatlarini qoplanishini talab qilish;
- xizmat ko‘rsatish tashkilotidan shartnomaga muvofiq beriladigan buyurtmanomaga binoan tegishli sifatdagi, assortimentdagi mahsulotlar yetkazib berishni va xizmatlar ko‘rsatishni (ishlarni bajarishni) talab qilish;
- tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotidan shartnoma shartlarini bajarmaslik yoki zarur darajada bajarmaslik natijasida yetkazilgan zarar qoplanishini talab qilish.
Yetkazib berilgan tovarlar yoki bajarilgan ishlar va xizmatlar sifati talabga javob bermasa xo‘jalik o‘z xohishiga ko‘ra:
- zarur sifatdagi ana shunday tovar (ishlar, xizmatlar)ga almashtirishni;
- tovar (ishlar, xizmatlar)ning nuqsonlarini bepul bartaraf etishni yoki nuqsonlarni tuzatish uchun sotib oluvchi yoxud uchinchi shaxs tomonidan qilingan xarajatlari to‘lanishini;
- narxlarning mutanosib ravishda kamaytirilishini talab qilishga haqlidir.
Shu bilan birga qishloq xo‘jaligi korxonalari o‘z zimmalariga ma’lum bir majburiyatlarni ham oladi:
- mahsulotning muayyan turlarini tayyorlovchi tashkilotga shartnomada belgilangan miqdorlarda va assortimentda hamda muddatlarda tegishli sifat bilan yetkazib berish;
- ilova qilinayotgan hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirish va mahsulotni topshirishda qo‘yiladigan boshqa talablarga (idishga joylash, qadoqlash, qoramollarni tamg‘alash va boshqalarga) rioya etish;
- mahsulotni tayyorlov tashkilotiga topshirish uchun o‘z vaqtida tayyorlash;
- yetkazib berilgan moddiy-texnika resurslari va ko‘rsatilgan xizmatlar (bajarilgan ishlar) uchun to‘lovni (hisob-kitoblarni) xizmat ko‘rsatish tashkilotlari bilan tuzilgan shartnomalarga muvofiq o‘z vaqtida amalga oshirish.
Shartnoma yuzasidan tayyorlov tashkilotining huquqlari quyidagilardan iborat:
- tasdiqlangan jadvalga muvofiq shartnomada belgilangan muddatlarda mahsulotlarning muayyan turlarini belgilangan miqdorlarda va assortimentda, tegishli sifat bilan o‘z vaqtida topshirishni talab qilish;
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlari avaans summasida nazarda tutilgan hajmlarda topshirilmagan taqdirda tuzilgan shartnomaga muvofiq ilgari berilgan avans mablag‘lari qoplanishini xo‘jaliklardan talab qilish.
Shu bilan birga tayyorlov tashkilotining zimmasiga quyidagi majburiyatlarni yuklanadi:
- qonun hujjatlariga muvofiq xo‘jaliklar bilan tomonlar kelishgan hajmlarda o‘z vaqtida shartnomalar tuzish;
- xo‘jaliklarga shartnomada belgilangan davrlarda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish muddatlariga muvofiq mahsulotlar qiymatining kamida 50 foizi miqdorida (chorvachilik mahsulotlari bo‘yicha - shartnomalarda ko‘rsatilgan hajmlar qiymatining 25 foizi miqdorida) avans mablag‘lari to‘lash;
- xarid qilinadigan mahsulotning vazni va sifatini to‘g‘ri aniqlash;
- xo‘jaliklar tomonidan yetkazib beriladigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini shartnomada nazarda tutilgan miqdorlarda va muddatlarda xarid qilish, ularning uzluksiz qabul qilib olinishini ta’minlash;
- xo‘jaliklar ixtiyorida qoladigan mahsulotlarni shartnomada nazarda tutilgan hollarda davlat standartlari va texnik shartlar talablariga muvofiq saqlash hamda ularning holati to‘g‘risida xo‘jaliklarga muntazam ravishda xabar qilib turish;
- xo‘jaliklar ixtiyorida qoldiriladigan mahsulotlar sifatining yomonlashishi oqibatida xo‘jaliklarga yetkazilgan zararni qoplash;
- agar shartnomada o‘zgacha hol nazarda tutilmagan bo‘lsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini kelishilgan jadvalga muvofiq qabul qilib olishni va tashishni ta’minlash;
- xarid qilinayotgan mahsulot sifatini amaldagi standartlar talablariga muvofiq aniqlash, shartnomada belgilangan narxlarga muvofiq va muddatlarda mahsulot uchun hisob-kitob qilish;
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash, tayyorlash, tashish va qayta ishlashda ular nobud bo‘lishining oldini olish;
- mahsulotlarni amaldagi standartlarga muvofiq qayta ishlash, sotishga tayyorlash va ularni sotishga taalluqli hujjatlarni rasmiylashtirish;
- xo‘jaliklarni idishlar, o‘rash materiallari va normativ-texnik hujjatlar (standartlar, texnik shartlar, mahsulotlarning ayrim turlarini xarid qilish, qabul qilib olish, sifatini baholash tartibini tartibga soluvchi qoidalar) bilan shartnomalarga muvofiq ta’minlash;
- shartnomalarda nazarda tutilgan hollarda xo‘jaliklarni urug‘lik va ekish materiallari bilan ta’minlash;
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tayyorlov tashkiloti joylashgan joyda yoki ular ko‘rsatgan boshqa joyda qabul qilib olingan taqdirda xo‘jaliklar tomonidan kontraktatsiya shartnomasiga muvofiq yetkazib berilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini belgilangan muddatlarda qabul qilib olish.
Shartnoma ma’lum bir xizmat turini ko‘rsatish yuzasidan tuzilsa, xizmat ko‘rsatish tashkilotlari quyidagi huquqlarga ega bo‘ladi:
- amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va miqdorlarda shartnomaga muvofiq yetkazib beriladigan moddiy-texnika resurslari va ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun oldindan haq to‘lashni va yakuniy hisob-kitob qilishni talab qilish;
- taqdim etilgan buyurtmanomaga muvofiq yetkazib berilgan moddiy- texnika resurslarini va ko‘rsatiladigan xizmatlarni asossiz ravishda rad etish natijasida yetkazilgan zararni qoplashni xo‘jaliklardan talab qilish.
Xizmat ko‘rsatuvchi tashkilot qonun hujjatlariga va shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘ladi.³³
Xizmat ko‘rsatish tashkilotlarining majburiyatlari:
- xo‘jaliklar bilan qonun hujjatlariga muvofiq o‘z vaqtida shartnomalar tuzish va shartnoma majburiyatlarining bajarilishini ta’minlash;
- xo‘jaliklarning buyurtmanomalariga binoan shartnomaga muvofiq muddatlarda, miqdorda va sifatda moddiy-texnika resurslari yetkazib berish hamda xizmatlar ko‘rsatish (ishlarni bajarish);
- yetkazib beriladigan moddiy-texnika resurslari, ko‘rsatiladigan xizmatlar sifatining shartnomada belgilangan talablarga, shuningdek amaldagi standartlar va normativlarga muvofiqligini ta’minlash;
- shartnomani bajarmaslik yoki zarur darajada bajarmaslik natijasida xo‘jalikka yetkazilgan zararni qoplash.
Mahsulotni tashish va tushirish bo‘yicha barcha xarajatlar tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotlari zimmasida bo‘ladi. Mahsulot xo‘jalik transportida yetkazib berilsa, tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotlari xo‘jalikka mahsulotni tashish xarajatlarini haqiqiy vazni (idishni ham qo‘shib) bo‘yicha qoplaydi.
Mahsulotni tashish xarajatlari butun masofa uchun qoplanadi. Kontraktatsiya shartnomalari bo‘yicha xarajatlar mahsulot xo‘jalikdan jo‘natilgan joydan boshlab (saralash punkti, brigada, bo‘lim, chorvachilik fermasi, yaylov, markaziy ombor, xo‘jalikning markaziy qo‘rg‘oni va hokazolar) shartnomada nazarda tutilgan qabul qilish punktigacha qoplanadi. Moddiy-texnika resurslari yetkazib berish shartnomalari bo‘yicha xarajatlar mahsulotni qabul qilish punktidan shartnomada nazarda tutilgan yetkazib berish joyigacha qoplanadi.
Xo‘jaliklarning transportda tashish va tushirish xarajatlari qonun hujjatlariga muvofiq tasdiqlangan normalar va tariflar bo‘yicha yoxud tomonlarning kelishuviga ko‘ra belgilanadi. Tayyorlov tashkilotining qo‘shimcha talablariga rioya qilgan holda mahsulot jo‘natish bilan bog‘liq shartnomada belgilanmagan xarajatlar tegishli ravishda tayyorlovchi hisobiga to‘lanadi.
Tayyorlov tashkiloti tomonidan standart talablariga muvofiq bo‘lmagan, shuningdek konditsiyaga muvofiq bo‘lmagan mahsulot qabul qilingan taqdirda qo‘shimcha ravishda sortlarga ajratish tayyorlovchi tomonidan bajariladi, ishlarni bajarish bo‘yicha xarajatlar esa qo‘shimcha bitim bo‘yicha qoplanadi.
Xo‘jaliklar bilan tayyorlov va xizmat ko‘rsatish tashkilotlari o‘rtasidagi oldindan haq to‘lash va yakuniy hisob-kitoblar shartnomada va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda, shaklda va muddatlarda amalga oshiriladi.
Shartnomalar shartnoma shartlari va talablariga hamda qonun hujjatlariga rioya qilingan holda zarur darajada bajarilishi kerak.
Agar tomonlar o‘z zimmalariga olgan barcha majburiyatlar bajarilishini ta’minlasa, shartnoma bajarilgan deb hisoblanadi.
Shartnomani bajarishdan bir tomonlama voz kechishga yoki shartnoma shartlarini bir tomonlama o‘zgartirishga yo‘l qo‘yilmaydi, qonun hujjatlarida yoki shartnomada belgilangan hollar bundan mustasno.