Agrokimyo va tuproqshunoslik

Maksimal (eng yuqori) gigroskopiklikni aniqlash.
Tuproqdagi gigroskopik namning eng ko‘p miqdori havoning suv bug‘i bilan 
o‘ta to‘yingan (nisbiy namlikning 98 % iga qadar) sharoitida undagi namni singdirib 
olishi natijasida yuzaga keladi. Gigroskopik suvning bu miqdori eng yuqori yoki 
maksimal gigroskopik (MG) namlik deb ataladi. Tajribalardan aniqlanganki, 
tuproqdagi nam maksimal gigroskopiklikka nisbatan 1,5-2 hissa ko‘p bo‘lgandagina 
o‘simliklar undan foydalana oladi. Agar namlik bu ko‘rsatkichdan kam bo‘lsa 
o‘simlik so‘liy boshlaydi. 
Mutlaqo quruq tuproqning og‘irligiga nisbatan foizda ifodalangan va o‘simliklar 
barqaror so‘liy boshlaydigan namlik 
so‘lish koeffisiyenti 
yoki 
so‘lish namligi 
deb 
yuritiladi. 
Tuproqdagi maksimal gigroskopik nam miqdorini aniqlash vegetasiya davrida 
o‘simliklar o‘zlashtira oladigan namni aniqlashga imkon beradi. 
Chirindiga boy, soz va qumoq tuproqlar o‘zlashtira ololmaydigan nam miqdori, 
chirindisi kam qumoq va qumli tuproqlardagiga nisbatan bir necha barobar ko‘p 
bo‘ladi. Mexanik tarkibi og‘ir tuproqlarda o‘simliklarning so‘lishi odatda qumloq 
tuproqlardagiga nisbatan tuproqdagi dala nam sig‘imi ancha yuqoriroq bo‘lganda 
boshlanadi. 
Ishning bajarilish tartibi:
(A.V.Nikolayev usuli). 
1. Zich yopiladigan qopqoqli shisha yoki alyuminiy stakancha (byuks) 
termostatda 100-105 0C gacha quritilib analitik tarozida va 0,0001 g gacha bo‘lgan 
aniqlikka qadar tortiladi. 

---

242 
2. Stakanchaga havoda qurigan va ko‘zlarining o‘lchami 1 mm bo‘lgan elakdan 
o‘tkazilgan tuproqdan taxminan 10 g solinadi. 
3. Tuproqli stakancha tubiga kaliy sulfatning to‘yintirilgan eritmasi (1:l eritmaga 
110-150g K
2
SO
4
hisobida) solingan eksikator ichiga qo‘yiladi. Eksikator qopqog‘i 
zich qilib berkitiladi. Eksikatorda havoning yuqori (98 % gacha) nisbiy namligi 
yuzaga keladi, shu namlik hisobiga tuproq eng yuqori maksimal gigroskopiklikkacha 
bo‘lgan namlik bilan to‘yinadi. 
4. Oradan 3-4 kun o‘tgach, stakanchalar analitik tarozida tortiladi va yana 
eksikator ichiga qo‘yiladi. Tuproqni to‘yintirish va takror tortib ko‘rishlar ular 
o‘rtasidagi farq uchinchi ishora, ya’ni grammning mingdan bir ulushiga qadar 
bo‘lgunicha davom ettiriladi. 
5. Nam bilan to‘yingandan va tarozida oxirgi marta tortilgandan keyin 
stakanchalar termostat ichiga qo‘yilib, 100-105
0
C da 3-4 soat quritiladi, so‘ngra tortib 
ko‘riladi va yana quritiladi. Bu ish to tuproqning og‘irligi doimiy o‘zgarmaydigan 
bo‘lgunga qadar takrorlanadi. 
Maksimal gigroskopik namning miqdori MGn
2
О quyidagi formula bilan 
hisoblab chiqiladi:
b
a
MG
O
H
%
100
*
2

, 
bu yerda: a- bug‘lanib ketgan suvning og‘irligi, g; b-mutlaqo quruq tuproqning 
og‘irligi, g; 100-100 g tuproqqa nisbatan foizda hisoblash uchun koeffisiyent. 
Maksimal gigroskopik (MG) nam miqdori bo‘yicha o‘simliklarning so‘lish 
namligi (SN) hisoblab chiqiladi hamda tuproqdagi o‘simliklar o‘zlashtira oladigan va 
o‘zlashtira olmaydigan suvning umumiy miqdori aniqlanadi. 
SN ning qiymati 1,5-2,0 MG ga teng: