Agrokimyo kirish

5.4.3. NITRATLI AZOTLI O’G’ITLAR

188. 
     Nitratli azotli o’g’itlar jumlasiga natriyli, kalsiyli va kaliyli selitra (NaNO₃, Ca(NO₃)₂ va KNO₃) lar kiradi. Ko’p yjllar davomida bu guruh o’g’itlarning asosiy vakili Chili selitrasi bo’lib, u Chilidagi guanoning tabiiy qatlamlari asosida olinar edi.
     
189. 
     Natriyli selitra — NaNO₃. Tarkibida 15—16% azot tutadi, suvda yaxshi eriydi, gigroskopikligi yuqori bo’lgani uchun mushtlashib qoladi.
     
190. 
     Kalsiyli selitra — Ca(NO₃)₂ U o’ta gigroskopik bo’lgani sababli odatdagi sharoitda gidrat holatiga o’tib qoladi Ca(NO₃)₂ • 4H₂O. Mazkur xususiyatni hisobga olib Ca(NO₃)₂ alohida tarkibli modda shimdirilgan nam tortmas qoplarda saqlanadi. Kalsiyli selitra 40—48% li nitrat kislotani ohak yoki bo’r bilan neytrallab olinadi.
     
191. 
     Natriyli va kalsiyli selitralar — fiziologik ishqoriy o’g’itlar. O’simliklar bu o’g’itlar tarkibidagi NO₃ anionini o’zlashtiradi va Ca hamda Na kationlari tuproqda qolib, uni ishqoriylashtiradi;
     
192. 
     Kationlar tuproqqa yutiladi,NO₃^─ anionlari esa o’z harakatchanligini saqlagan holda tuproq eritmasida qoladi. Shuning uchun nam iqlimli sharoitlarda yoki iydirib sug’orilganda nitrat shaklidagi azot tuproqdan ko’plab yuviladi. Natriyli selitrani turli tuproqlarda barcha ekinlarga qo’llash mumkin. Ayrim ekinlar (masalan, ildizmevalilar) tarkibida natriy bo’lgan azotli o’g’itlarga o’ta talabchan bo’lib, hosildorlik bilan bir qatorda mahsulot sifatini ham yaxshilaydi. Tadqiqotlarning ko’rsatishicha, o’g’it tarkibidagi natriy qand moddalarni bargdan ildizga tomon ko’proq oqib o’tishiga imkon beradi. Kalsiyli selitra nordon tuproqlarga kiritilganda, nordonlik kamayishi bilan birga tuproqning fizikaviy xossalari ham yaxshilanadi, chunki kalsiy tuproq kolloidlarini koagulatsiyalaydi.