Agrobiologiya háM Ósimliklerdi qorǵAW

Bolip shigariw sestemasi.Bolip shigariw sistemasımini xizmeti tirishilik processinde kletka hám basqa deneshelerde payda bolǵan, orinlanatugin funkciyalar ushin kerek emes, tiykarinan quraminda azoti bar zatlardi sirtqa shigariw esaplanadi. Bolip shigariw processleri mal'pigi tutiksheleri arqali ámelge asiriladi. Tutiksheler uzin trubashalardan ibarat bolip, izbe-ız ashilgan ortangi, aqirgi ishekler menen baylanisadi.Mal'pigi tutikshelerinin diywallari ishten bir qabat epitelial' kletkalardan, hareketin tamiyinlewshi bulshiq etlerden duzilgen. Mal'pigi tutiksheleri gemolimfadagi sidik kislotası duzlarin ajiratip alip, olardı kristall formasındagi sidik kislotalarina aylandırip aqirgi ishek arqali ekskrement penen birge sirtqa shigarip jiberiledi. Janlikler denesindegi ekzokrin bezlerinin belgili bólegi as siniriwinde, basqalari mexanikalıq qorganiw, feromonlar dep ataliwshi biologiyaliq aktiv zatlar bolip shigaradi. Endokrin bezleri qanga tikkeley gormonlar dep atalatugin shire bólip shigaradi. Gormonlar qanga túsip, janlik denesinin barliq bolimlerine jetkeriledi. Endokrin bezleri janliklerdin rawajlaniw fazalarina qatnasip, nerv sisteması menen óz-ara baylanisqan halda tasir etip, tirishilik funkciyalarin orinlaydi. Bunday bezler aldingi ishek ústinde, bas miyi aqirinda, qursaq boliminde, aldiñgi kokirekte ornalasqan.
Jinis denesheleri. Janlikler ayrım jinisli haywanlar, kopshilik túrlerinde jinisiy dimorfizm yamasa ataliqlari analiginan hár qiyli sırtqı belgileri menen (dene ólshemi, murtlari, reñi h. t. b.) ajiralip turatugin belgileri kúshli rawajlangan. Ayrımlarında eki jinis individleri sırtqı korinisinen ayrilmaytugin, olardı tek gana genitaliyalari arqali ayiriw múmkin turleri bar. Janliklerdi jinis apparatı erjetken awladlarinin qursaginda jaylasqan. Basqa haywan turlerinen ayırmashiliq tamanlari janliklerdin erjetpegen awladlarinda jinis apparatları payda bolmaydi, quwirshaqtan shiqqan dawirinde payda bolǵan jinis denesheleri belgili waqittan keyin jetilisedi.Analiq awladlarinin jinis denesheleri eki mayeklikten, eki mayekten, eki mayek joli, taq qın, qosimsha jinisiy bezler, tuxim qabil etkish hám máyek qoygishtan turadi. Janlikler túrlerine baylanisli 10 -20 dana, tut jipek qurti 600-800 dana, pal harre kúnine 3 min, termitler kúnine 30 min dana mayek tuwiwin esapqa aliw kerek.Ataliq jinis denesheleri bir jup tuximliqlardan, bir jup tuxim otkizgish, tuxim tañlaw kanalı, toplawshi deneshe hám qosimshabezlerden turadı. Ataligi tuximliqlari bir jup bezlerden ibarat bolip, túrli diziliske iye. Tuximliqlar analiq mayeklerdi atalandiriwshi, ataliq jinis kletkalari- spermatozoidlardi payda etedi. Tolıq jetilisken ataliq janlikler hár qiyli jollar arqali analiqlardi tawip atalandirip, sanınan ozleri tirishiligin toqtatadi.