Манба: “Агробанк” АТБ Фарғона вилояти Данғара филиали
“БАНК” томонидан савдо корхонасининг кредитдан мақсадга мувофиқ фойдаланганлиги мониторингини ўтказиш учун унинг талабига биноан бирламчи ҳисобот ва бухгалтерия ҳужжатларини тақдим этиши ҳам белгинган бўлиб, бу эса банк рискларини янада қамайтириш чорадарини кўриш ва савдо корхоналарига тегишли тартибда огохлантиришлар беришилиши назоратини амалга ошириш имкониятларини яратиб беради.
Шартноманинг ушбу бандида кредитни қайтариш ва унинг фоизларини тўлашни ушбу шартноманинг савдо корхонасининг белгиланган реквизитлар бўйича нақд пул шаклида бажарилиши белгиланган. Кредитнинг нақд пул шаклида тўланишининг асосий мақсади бакнларда нақт пул тушумларини кўпайтиришга имконият яратиб беради.
Савдо корхонаси ўзининг молиявий аҳволига таъсир кўрсатувчи ташкилий ҳуқуқий шаклдаги ўзгаришлар, назорат органларининг текшируви натижасида қўлланилган санкциялар ва бошқа чоралар тўғрисида “БАНК”ка зудлик билан хабар бериши хам шартномада акс эттирилган. Савдо корхонаси ўз фаолият мақсадларини ўзгартириши ва қайта ташкил этилганда, тугатилганда ёки унинг молиявий фаолиятига таъсир кўрсатувчи давлат органларини қарорлари мавжуд бўлганда, зудлик билан кредит ва фоиз суммаларини шартномада белгиланган муддатдан қатъий назар қайтарилиши белгилаб берилган. Шунга кўра хозирда корхоналарни тугатиш амалиётида марказий банкларнинг маълумотномаси хокимият органларига ва адлия бошқармаларига тақдим этилади.
Банк маркетингининг ҳам энг асосий йўналиши мижоз (қарз олувчи)ларнинг кредитни қайтариш(тўлов) қобилиятини аниқлаш ва таҳлил қилиш ҳисобланади. Бунга кредитларни шартлайдиган омилларни ўрганиш киради. Шунинг учун ҳам банк қарз олувчининг кредитни кредит шартномасидаги шартларга мос равишда қайтириш имконияти ва шунга тайёрлигини ўрганиш жуда муҳимдир. Банк ўз зиммасига оладиган таваккал даражасини билиши, шунингдек, ўзи бера оладиган кредит ҳажмини ҳисобга олиши, бизнес режаларни чуқур ва ҳар томонлама тахлили қилиши шарт. Мижознинг кредит қайтариш қобилиятини таҳлил қилиш билан банкнинг кредит бўлими шўғулланади. У мижозлар тўғрисидаги ахборотларни тўплаш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш, умумлаштириш ва келгуси фаолият учун сақлаш билан шуғулланади.
Масалан, «Набижон Абдуллох Нуроний» хусусий корхонаси такдим этган бизнес режасига асосан жами режалаштирилган лойиха киймати 25.000.000 сўмни ташкил этиб, шундан жами кредит маблағи хисобига корхона озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат махсулотлари сотиб олишни режалаштирган. Ушбу сотиб олинган озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат махсулотлари ахоли ва корхонларга чакана тарзда сотиш режалаштирилган. Бизнес режасига асосан корхона кредит маблағларини қоплаган холда 19.617.061 сум соф фойда олишни режалаштирган.
Кредит қобилиятини ўрганиш чегаралари кредит берилаётган компания ёки корхонанинг ёки мижознинг ўтган давр мобайнидаги фаолияти натижалари, шунингдек, банкнинг қарз олувчи билан ўзаро муносабатларига боғлиқ. Бу жараёнларда банларга қўйиладиган энг асосий талаб ҳар қандай кредит ва унинг келажакдаги манбаъсини шаклланишини тадқиқ қилишдан иборат.
Ҳар бир кредит ресурсларини қаерга ва қандай тармоққа йўналтирилаётганлиги ва бу йўналтирилаётган маблағлар қайси бозорга тегишли, бу бозорларнинг истиқболи қай ахволда таъсир кўрсатади деген саволларга жавоб топиши лозим. Бу бевосита ҳар бир банк ходими учун истеъмол товарлари ва хизматлар бозорини чуқур ўрганган бўлишгини талаб этади.
Яна бир энг мухим жихати кредит йўналтирилаётган субъектнинг бозор фаолиятини тахлил қилиб бориши ва унинг мана шу бозорда янада самарали фаолият олиб бориши учун кўмак бериб келиши лозим. Чунки тадбиркорликнинг ривожланиши бевосита банклар фаолияти ҳам ривожлантиришга асос бўлади.
Иккинчи мухим хужжат олинадиган кредитнинг таъминот тури хисобланади. Банк тизимида кредитлар Ўзбекистан Республикасининг “Банклар ва банк фаолияти тугрисида”ги Конуннинг 34-моддасига биноан мол-мулк гарови, банк ва суғурта ташкилотларинииг кафолати, учинчи шахслар кафиллиги ҳамда кредитларни кайтмаслик хавфини суғурталаш мажбуриятлари сифатидаги таъминот турлари мавжуд бўлгандагина берилиши белгиланган. Шунга асосан “Агобанк" ОАТБда гаровга олинган мулкни расмийлаштириш буйича ишлар банк бошқаруви томонидан 2011 йил 17-майда 36/1-сонли қарор билан тасдикланган “Кредитларнинг гаров таъминоти билан ишлаш Тартиби” асосида олиб борилади.
“Агробанк” ОТБ Данғара филиали томонидан 2017 йил давомида чиқарилган жами 4 та жўжалик юритувчи субъектларга савдо кредитлари ажратилган бўлиб унинг таъминоти –жадвалда келтирилган манбаъларни ташкил этган. Кредит шартномаларининг 3-банди яхни қарз олувчининг мажбуриятлари бўлимининг иккинчи қисмида таъминот тури ва унинг манбалари аниқ кўрсатиб ўтилади. Шунингдек, шартномада банкнинг хуқуқлари қаторига қарзни тўлаш муддати 30 кундан ошиб кетганда кредит олувчи томонидан “банк”га кредитни қоплаш учун гаровга қўйилган мол-мулкни шартномага асосан олиб қўйиш ва сотиш, кафолат ёки кафиллик билан таъминланган мажбуриятларни суд тартибида реализация қилиш ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган. (шартнома иловада).
