Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
160 
ғалла майдонлари ўрнида бошқа экин турларини диверсификациялаш 
масаласи асосий вазифага айланди [3].
Мустақилликнинг дастлабки йилларида бошланган ислоҳотлар пахта ва 
ғаллага бўлган таклифларни барқарорлашишини таъминлаб мамлакатнинг 
ғалла мустақиллигига эришишига ўз ҳиссасини қўшди [2]. Бу эса ўз 
навбатида ушбу экин турлари учун қишлоқ хўжалиги ерларини кўпроқ 
ажратилишини талаб этди. Мева ва сабзавотчиликка асосланган фермер 
хўжаликлари сони ошган бўлсада, мавжуд ерларнинг 70 фоизини пахта ва 
ғалла майдонлари эгаллаб келди. Бунинг натижасида фермер хўжаликлари 
ўртасида менежмент ҳамда инвестицион қизиқишларни сусайишига ва шу 
билан бирга қишлоқ жойларида ер муносабатлари бўйича муаммоларни 
ҳамда бошқа экинлар билан муваффақиятли диверсификациялашда 
қийинчиликларни келтириб чиқарди [7].
Ўзбек олимларидан Ш.Хасанов, Ғ.Санаев ва А.Каримов [4, 5] лар 
мамлакат ҳукумати анъанавий экин турлари ҳосилдорлигини ошириш 
баробарида мева-сабзавотлар ва бошқа юқори қийматли экинларни ишлаб 
чиқариш ҳажмларини кўпайтириш ҳақида таъкидлаб ўтган. Шу билан бирга 
М.Петрик ва Н.Джанибеков [3] лар таъкидлаганидек мустақилликнинг 
дастлабки кунлариданоқ республика ҳукумати томонидан фермер 
хўжаликлари таркибида пахта ва ғалла ишлаб чиқаришга таъсир этувчи 
асосий ислоҳотлар параметри сифатида қараб келинди. Давлат буюртмасига 
асосланган пахта ишлаб чиқариш тизими 25 йилдан кўпроқ давом этгандан 
сўнг, қишлоқ хўжалиги диверсификацияси ва пахта майдонларининг 
қисқариши ҳозирги кундаги модернизациялаш стратегиясининг ёрқин 
хусусиятларидан бири бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам экинлар 
диверсификацияси барқарор қишлоқ хўжалиги учун муҳим рўл ўйнайди ва 
бу фермерларга мавжуд хавфларни бартараф этишга ёрдам берадиган 
самарали стратегиялардан бири бўлиб хизмат қилиши мумкин [6].
Тадқиқот жараёнида 2009-2017 йиллар учун тўпланган статистик 
маълумотлардан ва уларни эконометрик таҳлил қилишда Симпсон икдекси 
(Simpson Diversification Index - SID) моделидан фойдаланилди. Ушбу 
маълумотларни таҳлил қилишда Стата-16 (Stata-16) статистик дастурий 
таъминотидан фойдаланилган ҳолда амалга оширилди. Симпсон индекси 
(SDI) хориж [10, 11, 12] ва ўзбек олимлари [8, 9] нинг тадқиқотларига асосан 
қуйидаги тенглама ёрдамида ҳисобланади: 
SID = 1 − ∑ P
i
2
(1)
n
i=1
𝑃
𝑖
=
𝐴
𝑖
∑
𝐴
𝑖
𝑛
𝑖=1
(2) 
 

---