Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ ОНГИДА ТОЛЕРАНТЛИК
ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ 
 
МУХИДДИНОВА К.А., Низомий номидаги ТДПУ 
 
Инсонни ҳар томонлама баркамол қилиб тарбиялаш халқимизнинг азалий орзуси бўлиб, аждодларимиз 
маърифат, маънавият ва маданиятни қандай қилиб ёш авлодга ўргатиш, уларни комилликка етаклаш йўллари, 
қонун-қоидаларини муттасил излаганлар. Бу эса таълим-тарбиянинг бугунги самарали методларини 
яратилишига олиб келган. 
Маълумки, мамлакатимиз тараққиёти ва келажаги таълим – тарбия соҳасидаги сифат ўзгаришлари 
қилиб юқори самарадорликка эришишга, уларнинг жаҳон таълими талаблари билан мослиги ва амалий ҳаётдаги 
ўрнини қай даражада топаётганлигига боғлиқ.
181 

---

Таълим-тарбия жамият учун энг аввало ҳаётий заруриятдир. Айниқса, ёш авлодга тарбия бериш 
жараёнида мактаб жуда катта аҳамият касб этади. Ўқувчиларга тарбия бериш, уларга таълим бериш билан 
биргаликда амалга оширилади. Аммо, тарбиянинг ўз вазифаси, мазмуни, амалга ошириш усули ва воситалари 
мавжуд. Таълим ва тарбия жараёнининг узвийлиги таълим муассасалари олдига қўйилган энг муҳим педагогик 
вазифалардан бири ҳисобланади.
Ўқитувчи билан ўқувчи орасидаги “Ҳамкорлик педагогикаси” ва “Толерантлик” тушунчаларини 
қўлламай туриб, таълим тизимидаги ислоҳотларни амалга ошириш, ҳар томонлама ривожланган шахсни камол 
топтириш мумкин эмас.
Биринчи навбатда толерантлик тарбиясини амалга ошириш тамойиллари ва воситалари илмий 
жиҳатдан асосланиши лозим. Толерантлик тарбиясини амалга ошириш жараёнининг таҳлили шуни кўрсатдики, 
бу долзарб масалага ўқувчилар ва ўқитувчилар эътиборини жалб этиш мақсадида толерантлик тарбиясининг 
самарали метод ва воситаларини излаб топиш лозим. Шунингдек, толерантлик тарбиясининг шакллари ва 
технологик ўзига хосликларини ҳам аниқлаш талаб этилмоқда. Толерантлик олий даражадаги инсоний фазилат 
эканлигини таълимнинг илк босқичларидан бошлаб ўқувчи онгига сингдиришга эришиш лозим.
Толерантлик туйғусини тарбиялаш шунинг учун ҳам долзарбки, бугунги кунда жамият ҳаёти ва 
кишиларнинг турмуш тарзини яхшилаш ва мустақил ривожланишни таъминлаш учун зарур бўлган иқтисодий, 
маънавий тушунча ва қадриятларни ўқувчиларга таълимнинг дастлабки босқичларидан бошлаб сингдириш 
мумкин. У қуйидагилардан иборатдир: 
- 
ўқувчини у ёки бу тушунча, қараш, қадриятларни эгаллашга мажбурламаслик ахлоқини ўзлаштириш; 
- 
бошқа халқлар маданияти, дини, қадриятларига нисбатан бардошли, оқилона муносабатда бўлишни 
қарор топтириш; 
- 
ўқувчини ўқувчини таълимнинг илк босқичларидан бошлаб атрофдагилар билан ўзаро онгли бир-
бирини тушунувчанлик шартларига асосланган мулоқотга ўргатишга эришиш; 
- 
ўқувчиларда ўзгалар фикрини бардош билан тинглаш, муаммоларни ўзаро муроса асосида ҳал 
қилишга ундаш кўникмасини таркиб топтириш; 
- 
ўқувчиларда толерантлик тушунчаларини шакллантиришда тинчликсеварлик, этник, диний, сиёсий, 
конфессионал (диний конфессия- муайян динга эътиқод қилувчи кишилар жамоаси)[1-26] ва шахслараро 
келишмовчиликларга нисбатан чидамлилик, тенгҳуқуқлилик кабиларнинг туб моҳиятини ўргатиш.
Толерантлик туйғуси ҳиссий, ақлий ривожланиш, меҳнат кўникмаларини эгаллашдан иборат бўлиб, ўз 
ақидалари ва онгини ўзгартириш орқали шаклланадиган руҳий ҳолатдир. 
Агар ўқитувчининг ўзи толерант бўлса, у ўзига ишонувчан, ўқувчиларни севадиган, уларни бардош 
билан тинглай оладиган, муросали, хушмуомала, мулоқот вазиятини вужудга келтира оладиган бўлади. У ўз 
ўқувчиларига ҳам ўзида мавжуд бўлган кўникма ва сифатларни сингдириш маҳоратига эга бўлади. Ўқитувчи 
психологик ва педагогик таьсир кўрсатиш натижасида ўқувчини толерант шахс қилиб тарбиялаш орқали унда 
қуйида келтирилган сифатларни шакллантириб боради ва давлвт учун кенг дунёқарашли фуқаро ҳамда жамият 
учун муносиб салоҳиятли кадрларни тайёрлайди. 
Бу эса ўз навбатида жамиятда ҳар томонлама етук комил инсон шахсини тарбиялаш учун муҳим омил 
бўла олади. Таьлим тизимида юзага келиши мумкин бўлган педагогик-психологик ва ижтимоий конфликтларни 
олдини олади. 
182 

---