Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING TARIXIY TAFAKKURINI SHAKLLANTRISHDA 
 INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 
 
KABULOV Z.Z., Jizzax shahar 21-umumiy o’rta ta’lim maktabi. 
Ma'lumki maktabda o’quvchilarga tarix fanini o’qitish 5-sinfda boshlanib, unda tarixga doir eng muhim 
voqealar hikoya tarzida o’rgatiladi. 6-sinfdan boshlab o’quvchilarga tarixni xronologik izchillik tarzida o’qitishga 
kirishiladi. Lekin o’quvchilarda tarixga oid bilimlar boshlang’ich sinflardan boshlab singdiriladi. Boshlang'ich sinf 
o'qish darsliklarida berilgan har bir matn o’quvchilarning fikrlash doiralarini o’stirish bilan birga, ularda tevarak atrofga 
munosabat, odob-axloq qoidalarini o’zlashtirish, insonparvar bo’lish, asardagi qahramonlar ishlariga taqlid qilish, 
ulardagi eng yaxshi xislatlarni egallash, irodali, mehnatsevar, jasur, kamtar, vijdonli, mehribon bo’lish kabilarni 
o’zlashtirib borishga qaratilgan. O'qish darsliklarida berilgan matnlarning ma’no-mazmuni o'qituvchi tomonidan ochib 
beriladi. Hikoyadagi voqealar o’rganiladi hamda “Tarix” fani bilan o’zaro bog’liqligi ta’minlanadi. 
1-sinfdan 4-sinfgacha bo’lgan o’qish kitobida Mustaqillikka erishishimiz, davlatimiz ramzlari bayroq, gerb, 
madhiya haqida ma'lumotlarning kiritilganligi, Alpomish, Abu Ali ibn Sino, Beruniy, Mahmud G’aznaviy, Abu Nasr 
Farobiy, Amir Temur, Navoiy, Ulug’bek, Mirak Naqqosh, Husayn Boyqaro, Najmiddin Kubro, Jaloliddin Manguberdi, 
Zahiriddin Muhammad Bobur, Humoyun, To’maris, Shiroq, Pahlavon Mahmudlarning hayotlari haqidagi qiziqarli 
hikoyalar va tarixiy hikoyalarda tarixiy sanalarning berilganligi yosh avlodning tarixiy tafakkurini shakllantirishda 
muhim omil bo’lib xizmat qiladi. 
2-3-4-sinflarning o'qish darsligida tarix faniga oid quyidagi tarixiy atamalar bor. Notiq-nutq so’zlovchi, gapga 
usta, taqvim-kun, oy, yilning joylashish tartibi, riyoziyot-matematika, falakiyot-astranomiya, rasta-do’konlar qatori, 
movut-o’ng tomoni silliq jun mato, Nesa-hozirgi Ashxabod shahri, handasa-geometriya, otalig’i-tarbiyachisi, afv-
kechirim, uzr, ajnabiy-chet ellarga yoki chet elliklarga oid, xorijiy, ark-xon saroyining mustahkamlangan qismi, saroy, 
bandi-asir tushgan odam, tutqun, bekvachcha-bekdan tug’ilgan bola, bekzoda, donishmand-ko’p narsani biladigan, 
145 

---

bilimdon, olim,dono, Doro-Eron davlatining podshohi, faqirona-hech narsasi yo’q, kambag’al, firqa-guruh, to’da, 
fuqaro-biror mamlakatning doimiy kishisi, go’sha-odamlar nazaridan uzoq yer, ovloq joy, turar joy, hakim-o’tkir tabib, 
shifokor, imon-ilohiy kuchga bo’lgan ishonch, e’tiqod, ittifoq-guruh, jamiyat yoki davlatlarning birlikda ish olib borishi 
uchun tuzgan birlashmasi, uyushma, ko’hna-uzoq o’tmishdan davom etib kelayotgan, qadimiy, lavozim-amal, mansab, 
manzil-safarda yo’lda to’xtab o’tiladigan yoki yetib borish mo’ljallangan joy, marsiya-biror shaxs vafoti munosabati 
bilan uning xotirasiga bag’ishlab yozilgan motam she’ri, maxdum-ulamo va ruhoniylar unvoni va shu unvonga ega 
bo’lgan kishi, mirzaboshi-o’zbek xonliklarida mirzaxona boshlig’i, navkar-feodal hukmdorlarning harbiy xizmatkori, 
askari, qaroqchi-yo’lto’sar, sarbon-karvonboshi (ko’chma ma’noda yo’lboshchi), suvoriy-ot mingan kishi, otliq, ulamo-
olim, olimlar, zobit-ofitser, Shiroq-sak qabilasidan chiqqan cho’pon yigit podachi, padari buzrukvori-ulug’ hurmatga 
loyiq ota, Bobur-yo’lbars, amiralmo’minin-qadimgi davrdagi xalifalar unvoni, arkoni davlat-saroy hodimlari, bir miri-
besh tiyin, bir tanob-qadimda 39,9 metrga teng o’lchov birligi, farmon-buyruq, farmonbardor-amr qiluvchi buyruq 
beruvchi, gerb-davlat, shahar, tabaqalarning bayroq, pul, muhrlarida tasvirlangan alohida farqli belgisi, gubernator-
viloyat hokimining nomlanishi, hammol-yollangan ishchi, jilovdor-otlarga qarash uchun ajratilgan askar, kumer-
yunker-saroy ahllariga beriladigan quyi unvon, usturlob-osmon jismlarini o’rganuvchi asbob, chaqirim-1,06 kilometrga 
teng uzunlik o’lchovi. Boshlang’ich sinflarning o'qish darsliklarida berilgan tarix faniga oid atamalar o’quvchilarning 
tarixiy atamalar haqidagi dastlabki tasavvurlarini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. O'qish darslarida darslikda 
berilgan mavzuga oid rasmlardan foydalanish o'quvchilarni tarix faniga qiziqtirishda yaxshi natija beradi. O’qish 
darsliklarida berilgan tarix faniga oid rasmlardan o’quvchilar o’sha davr tarixiy voqea-hodisalari, inshootlari, 
odamlarning kiyinish madaniyati, turmush tarzi va o’sha davr ijtimoiy hayoti haqidagi tarixiy tasavvurlarga ega 
bo’ladilar. Rasmlar o’quvchilarning nutqini o’stirishga, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatadi. Darsda o’quvchilar u yoki 
bu rasmni kuzatadilar. Rasm yuzasidan savol-javob o’tkaziladi. Rasm mazmuni hikoya qildiriladi va o’rganilayotgan 
mavzuga bog’lanadi.
Innovatsion texnologiyalarni darsda qo’llash natijasida o’quvchilarning o’tilgan mavzularni yodga olishiga, 
mantiqan fikrlab, berilgan savollarga mustaqil ravishda to’g’ri javob berishiga va o’z-o’zini baholashga erishiladi. 
O’quvchilarda dars jarayonida mantlar bilan ishlash, o’rganilgan ma’lumotlarni yodda saqlab qolish, so’zlab bera olish, 
fikrini erkin bayon eta olish, tanqidiy mushohada ko’nikmasi rivojlanadi. Shaxs, narsa yoki hodisalarning ijobiy hamda 
salbiy tomonlari yoritiladi, munosabat shakllanadi, bilimlar mustahkamlanadi. Hamkorlikda ishlash ko’nikmasi hosil 
qilinadi, birgalikda bajarishning mohiyatini anglash, do’stona munosabat, bir biriga yordam berish va jamoada ishlash 
shakllantiriladi. O’qish darslarida bolalarning ijodiy faolligini oshirish uchun o’quvchilarning o’qigan va kuzatgan 
ma’lumotlari asosida asarni sahnalashtirish, hikoya qilish, og’zaki hikoyalar tuzish, rollarga bo’lib o’qish, tanlab o’qish 
kabi topshiriqlarni bajartirish foydalidir. 1-sinf o’qish darsida multimediadan foydalanib dars o’tish o’quvchilarning 
amaliy tafakkur va tasavvurlarini shakllantirishda mavzuga bo’lgan qiziqishlarini orttiradi va tez tushunib olishlariga 
imokiniyat yaratadi. 1-sinf o’qish darslari multimediasida taqdim etilgan didaktik o’yin va boshqotirmalar 
o’quvchilarning mantiqiy fikrlash va hozirjavoblik qobiliyatlarini yanada rivojlantiradi. Demak dars jarayonida 
multimediadan foydalanish o’quvchilarda homkorlikda ishlash, mustaqil izlanish, erkin fikrlash va muammoli 
vaziyatlarning yechimini topa olish ko’nikmalari shakllanadi. Darslarning yangicha yondashuvlar asosida tashkil etilishi 
“O’qish” fanini o’qitishning sifat va samaradorligini oshiradi.