|
O‘qituvchiga nisbatan qo‘yiladigan talablar. Distervegning fikricha, o‘qitish chog‘ida bolalarning tashabbuskorligini o‘stirish, ularni bilimlar bilan qurollantirish o‘qituvchi rahbarlik rolini o‘ynaganidagina mumkin bo‘ladigan ishdir. Komenskiy singari o‘qitish ishida puxta ishlangan o‘quv rejasi va yaxshi darslikning bo‘lishiga katta ahamiyat beradi. Distervegning Komenskiydan farqi shuki, u ta’limning muvaffaqiyatli bo‘lishi oqibat natijada darslik yoki metodga emas, balki o‘qituvchiga bog‘liq deb ta’kidlaydi. Distervegning fikricha, yaxshi o‘qituvchi o‘z fanini mukammal egallab olgan bo‘lishi hamda o‘z kasbini va bolalarni sevishi kerak. Dars chog‘ida hamma bolalar tetik bo‘lib turishi, o‘qituvchi g‘ayrat bilan dars berib, o‘quvchilarning aqliy kuchini uyg‘otishi, ularning irodasini mustahkamlashi, ularning xarakterini tarkib toptirishi kerak. O‘quvchilar o‘zlarining ilgarilab borayotganliklarini hamisha sezib turishlari lozim. Yaxshi o‘qituvchi, — deydi Disterveg, — o‘zining tarbiya prinsiplarini qat’iyat bilan og‘ishmay o‘tkazib boradi, bu prinsiplardan hech qaytmaydi. O‘qituvchi muttasil o‘z ustida ishlashi lozim. SHundagina u o‘quvchilarni bilimlarni egallashda matonatli bo‘lishga o‘rgatadi va ularni o‘z yo‘llarida uchraydigan qiyinchiliklarni enga oladigan qilib tarbiyalaydi. Disterveg o‘qituvchining mustahkam xarakteri va o‘tkir iroda kuchi ham katta tarbiyaviy ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi. O‘qituvchi qattiqo‘l va talabchan bo‘lish bilan birga, adolatli bo‘lishi ham kerak, faqat shundagina u o‘z o‘quvchilari orasida obro‘ qozonishi mumkin. O‘qituvchi haqiqiy inson, mustahkam e’tiqodli bo‘lishi lozim, deydi.
Distervegning fikricha, “yomon o‘qituvchi haqiqatni aytib berib qo‘ya qoladi, yaxshi o‘qituvchi esa haqiqatni topishiga o‘rgatadi”. Disterveg o‘qituvchilarga o‘z bilimlarini qanday qilib oshirishlari to‘g‘risida bir qancha qimmatli maslahatlar beradi, o‘qituvchilarga o‘zlari o‘qitayotgan fanga taalluqli asarlarni birinchi navbatda o‘qishni tavsiya qiladi, shuningdek, o‘qituvchi tarix va adabiyotni bilishi, pedagogika, psixologiya va metodikaga doir chiqayotgan yangi asarlarni kuzatib borishi kerak, deb ta’kidlaydi. Disterveg o‘qituvchilarni amaliy pedagoglik mahorati va malakalari bilan qurollantirishga katta ahamiyat berdi.
Disterverg didaktik qoidalarning 4 guruhini aniqladi.
Birinchisi, maktab ta'limining sub'ekti – bolaning psixofizik rivojlanishiga, uning o'ziga xos xususiyatlariga muvofiq o'quv jarayonini qurishni nazarda tutuvchi talaba bilan bog'liq qoidalarni o'z ichiga oladi.
Qoidalarning ikkinchi guruhi ta'lim mavzusiga taalluqli edi. Ushbu qoidalar o'quv materiallarini taqsimlash, uni kichik bo'limlarga bo'lish, mazmunga yaqin bo'lgan maktab ob'ektlari o'rtasida aloqa o'rnatish tartibini belgilab berdi.
Uchinchi guruh qoidalari tashqi ta'lim sharoitlari – uning joyi va vaqti bilan bog'liq. Ular maktab mavzularining ijtimoiy-madaniy muhit bilan o'rab olingan o'quvchilarning hayotiy istiqboliga aloqasi bilan bog'liq.
Didaktik qoidalarning to'rtinchi guruhi o'qituvchiga, muvaffaqiyatli o'qitish uchun zarur bo'lgan kasbiy fazilatlariga qaratilgan.
Disterveg quyidagi didaktik qoidalarga alohida ahamiyat berdi: tabiatni o'rgatish, bolalarning his-tuyg'ularini hisobga olish, oddiydan murakkabgacha, yorug'likdan murakkabgacha, noma'lum bo'lganlardan keng foydalanish, tushunarli bo'lishi, o'quv materiallarini ongli ravishda assimilyatsiya qilish, o'tgan materialni amalda qo'llash va boshqalar.9
Nemis o'qituvchisi ilm-fanni o'rganishga shoshilmayapti, deb qat'iy tavsiya qildi. Shu munosabat bilan u materialni yaxshilab o'rganishni maslahat berdi, shoshqaloqlik bilan "va mavzuning haqiqiy asoslariga nisbatan har qanday yuzaki va jirkanch munosabat muqarrar ravishda o'zini himoya qiladi", deb yozadi Disterverg.
Maktabning asosiy muammolarini hal qilish, masalan, insonparvar odamlarni tarbiyalash, ongli fuqarolarni tarbiyalash, o'qitish jarayonida bolalar havaskorligini rivojlantirish va o'quvchilarni bilim bilan qurollantirish Disterverg faqat o'qituvchining etakchilik rolida ko'rib chiqildi. Disterverg, "oxir-oqibat, ta'limning muvaffaqiyati o'qituvchi tomonidan emas, balki darslik yoki usul bilan belgilanadi", deb ta'kidladi.
Distervegning fikriga ko'ra, yaxshi o'qituvchi o'z mavzusiga ega bo'lishi va o'z kasbini va bolalarini sevishi kerak. Darsda jo'shqinlik muhiti hukmronlik qilishi kerak va energetik ta'lim o'quvchilarning aqliy kuchlarini uyg'otishi, ularning irodasi va xarakterini mustahkamlashi kerak. Disterverg shunday deb yozgan edi:"muammo odatda yosh o'qituvchilar talabalarni o'zlari bilgan hamma narsaga o'rgatishga intiladi, lekin aslida o'quvchilarga faqat muhim narsalarni aytib berish kerak... yomon o'qituvchi haqiqatni aytadi, uni topishga yaxshi o'rgatadi".
Disterverg o'qituvchilarga doimo o'zlari ustida ishlashni, o'z-o'zini rivojlantirish va o'z-o'zini tarbiyalashni tavsiya qildi. O'qituvchiga murojaat qilib, Disterverg shunday deb yozadi:"siz o'zingizning ta'limingiz ustida ishlashni davom ettirayotganda boshqalarning ta'limiga hissa qo'sha olasiz...". U xalq nemis o'qituvchilarini qat'iy, talabchan va ayni paytda adolatli bo'lishga, o'quvchilaridan obro ' -e'tibor qozonishga, faol fuqarolik pozitsiyasini namoyon etishga va ilg'or e'tiqodlarga ega bo'lishga, aholi bilan madaniy-ma'rifiy ishlarni olib borishga chaqirdi.
Shunday qilib, Adolf Disterverg boshlang'ich ta'limni rivojlantirish uchun juda ko'p ishlar qildi, nemis pedagogik ta'limining yorqin tashkilotchisi va iqtidorli o'qituvchi edi. Disterveg va uning darsliklari bo'yicha ta'lim olishning didaktikasi XIX asrning Yevropa maktabining rivojlanishiga va pedagogik fikrlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Uning ilg'or g'oyalari Rossiyada keng tarqalgan. Biroq, Germaniyada demokrat o'qituvchisi hayotda tan olinmagan va umumjahon xalq ta'limi haqidagi ilg'or fikrlari ehtiyotkorlik va g'azabga sabab bo'lgan.10
Do'stlaringiz bilan baham: |
