Adirlar iqlimi cho’llar iqlimidan birmuncha farq qiladi

3.2. Zarafshon o’rta va pastki qismi fitosenozlariga ta’sir etuvchi omillar
Zarafshon vohasi o’zining geografik joylanishi, tuproq-iqlim sharoitlari va o’simliklar dunyosi bilan respublikaning boshqa vohalaridan farq qiladi. Voha o’simliklarini xilma-xilligi va ularni tarqalishi bo’yicha ko’p ilmiy ma’lumotlar mavjud. Biroq Zarafshon o’rta va pastki qismi o’simliklarining turli tumanligi, tarqalishi va zahiralariga oid ma’lumotlar deyarli emas. Shu bois Zarafshon tabiiy geografik o’lkasi fitosenozlarining joylashishi, tarkibi va zahiralariga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega.
Tadqiqot natijalariga ko’ra, vohaning o’rta va pasti qismi tekislik va tog’liklardan iborat bo’lib, tabiiy ekosistemalari va o’simliklarining xilma xilligi o’ziga xos xususiyatlarga ega. Tekislik qismlarida adir tipidagi ekosistemalar mavjud (3.2.1-3.2.2- rasmlar).
3.2.1-rasm. Zarafshon vohasi o’rta va pastqi qismining adir tipi umumiy ko’rinishi
3.2.2 - rasm. Zarafshon vohasi o’rta va pastqi qismining adir tipi umumiy ko’rinishi
Vohaning o’rta qismi o’zining relyef tuzilishi bilan pastki qismdan ajralib turadi. Unda balandlik poyaslari yaxshi ifodalanib, birqancha zonal-klimatik poyaslar ravshan aniqlanadi va tog’ ekosistemasining asosiy tiplariga mos keladi. Suv-suvoldi ekosistemalari tekisliklardagi kabi tog’li hududlarga bo’linib, har biri o’ziga xos xilma-xil o’simliklar va ularning tarqalishi bilan farq qiladi.
3.2.1 - jadvalda Zarafshon vohasining o’rta qismi birpallali o’simliklarining balandlik mintaqasi bo’ylab tarqalishi ko’rsatkichlari keltirilgan. Jadvaldan ma’lumki, voha o’rta qismi adir mintaqasidan boshlanadi. Bir pallali o’simliklar turining katta qismi tog’ (42 tur) va adir (35 tur) mintaqasiga to’g’ri keladi. Vohaning o’rta qismida yaylovlar kichik maydonlarni egallaydi. (3.2.3 - rasm). Chunki tizmaning o’ziga xos geomorfologik tuzilishi, haddan ziyod tik jarliklarida, hamda bu yerdagi qoya toshlarda o’simliklar tarqalishi o’ziga xos xususiyatga ega. Shuning uchun yaylov mintaqasida birpallali o’simliklar kam miqdorda uchraydi.
3.2.1-jadval
Zarafshon o’rta va pastki qismida bir pallali o’simliklar turlarining balandlik bo’ylab tarqalishi (Zokirov Q.Z.,1955)

№