Қадими Шарқ ва Ғарб фалсафаси вужудга

51
Ўрта асрлар Шарқ ва Ғарб фалсафаси вужудга 
келиши ва ривожланишининг умумий белгилари:
:
Дин Ғарбда ҳам, Шарқда ҳам феодал
жамиятнинг ҳукмрон мафкураси ҳисобланган 
Муқаддас китоб ақидалари фалсафий мулоҳазаларнинг 
таянч нуқтасига айланган. Билим эмас, 
балки эътиқод, фан эмас, балки дин афзал кўрилган 
Теоцентризм, яъни Худога, унинг моҳиятига дунёнинг биринчи 
сабаби ва биринчи асоси сифатида ёндашиш ўрта 
асрлар фалсафасига хос хусусиятдир 
Буддизм фалсафаси асосий эътиборни борлиқнинг ўткинчилиги ва йўқликнинг ҳақиқийлиги, жоннинг 
боқийлиги ва абадий маънавий дунёни англаб етиш йўлида ўзликни камолотга етказиш орқали унинг ўз 
шакл-шамойилини ўзгартириши муаммоларини ўрганишга қаратган. 
Конфуцийчилик феодал тузумни оқлаш учун буддизм ва даосизмнинг идеалистик ва даосизм ғяларини 
ўзлаштирган: одамлар ўзларининг «ёмон» ниятларини жиловлаб, тақдирга бўйсунишлари лозим. 
Ҳокимиятга бўйсуниш, уни ардоқлаш ва ҳурмат қилишни талаб этувчи «Осмон қонуни» ҳақидаги 
таълимот конфуцийчиликда энг муҳим таълимотга айланган. 
Европа феодализми шароитида христиан дини ҳукмронлик қилган. У ўзининг одамлар ақли ва қалбини 
назорат қилиш марказлаштирилган тизимини кўп сонли тарқоқ феодал давлатларга қарши қўйган. 

---

52
Ўрта асрлар Европасида фалсафий тафаккурнинг
ривожланиш хусусиятлари
Ғарб ва Шарқ фалсафий тафаккури XVI асргача ҳар бири ўз йўлида ривожланган: араб Шарқида ва 
Испаниянинг араблар истило қилган қисмида фалсафага диннинг таъсири Европа ва Шарқий 
Осиёдагидан камроқ бўлган. Бу даврда араб фани ривожланишда Европа фанидан анча илдамлаб кетган 
Европа фалсафасида материализм ўрта асрларда Шарқдагидек 
кенг тарқалмаган ва маданиятга кучли таъсир кўрсатмаган. 
Илк ўрта асрларда фалсафий тафаккур ривожланишининг 
асосий шакллари апологетика ва патристика бўлган 
Апологетика ортидан «черков оталари»нинг фалсафий таълимоти – патристика (лот. pater – ота)
пайдо бўлган. Патристиканинг энг ёрқин вакили Гиппон (Шимолий Африка)даги 
епископ Авлиё Августин (354-430)дир. У ўрта асрлар фалсафасига, шунингдек фалсафий 
ижоднинг кейинги даврлардаги кўпгина вакилларига кучли таъсир кўрсатган. 
Схоластика (юнон. schole – мактаб) – мактаб таълимида ҳукмронлик қилган
ва илоҳиётга тўла боғлиқ бўлган ўрта асрлар христиан фалсафаси.
XI асрда схоластик фалсафа доирасида номинализм ва 
реализм ўртасида кураш авж олган 

---