Қадими Шарқ ва Ғарб фалсафаси вужудга

Конфуций таълимотининг асосий тамойиллари
Конфуцианчиликда бошликлар 
ва буйсунувчи шахслар
муаммоси
• жамиятда ва жамият учун яшаш;
• бир-бирига ён бермок;
• мансаби ва ёши катта булган 
кимсаларга кулок солиш;
•императорга буйсуниш;
• узини тийиш, хар нарсада меъерга 
риоя килиш, радикалликдан кочиш;
• инсонпарвар булиш.
Бошлик эга булиши керак булган 
фазилатлар
• императорга буйсуниш ва конфуцианчилик 
тамойилларига риоя этиш;
• эзгулик асосида бошкариш ("бадао");
• етарли билимларга эга булиш;
• давлатга содик хизмат килиш, ватанпарвар булиш;
• юксак максадларни олдига куиш;
• олийжаноб булиш;
• давлат ва атрофдагиларга факат яхшилик килиш;
• мажбуриятдан шахсий малака ва 
маслакни устун куйиш;
• давлат ва инсонларнинг шахсий фаровонлиги
тугрисида кайгуриш.
Буйсунувчи шахслар эга 
булиши керак булган 
фазилатлар
• бошликка нисбатан лоял булиш;
• ишда тиришкок булиш;
• доим укиш ва уз устида ишлаш.

---

22
Легизм (қонунчилар мактаби, 
ёки Фацзя) – Қадимги 
Хитойнинг бошқа ижтимоий таълимоти
Хусусиятлари 
• 
Легизм асосчилари - Шан Ян
(мил. авв.390 - 338 йй.) ва Хань Фэй
(мил. авв.288 - 233 йй.).
• Император Цинь-Ши-Хуа даврида
(мил. авв. III а.) легизм расмий ғоя 
сифатида тан олинди.
• Легизмнинг асосий масаласи (конфуциявийлик
каби): жамиятни қандай бошқариш керак?
• легистлар давлатни қонунларга асосланган 
зўравонлик йўли билан бошқариш керак дейишади.
•Шундай қилиб, легизм – кучли давлат ҳокимияти
фалсафаси.
Легизмнинг асосий қоидалари 
• инсон ҳаракатларининг асосий омили – шахсий эгоистик
қизиқишлар;
• алоҳида шахсларнинг (ижтимоий гуруҳларнинг)
қизиқишлари ўзаро қарама қарши;
• бебошликни ҳамда адоватни олдини олиш учун давлат 
ижтимоий муносабатларга аралашиши керак;
• Давлат (армия, амалдорлар тимсолида) қонунларга риоя 
этадиган фуқароларни рағбатлантириши керак ва 
айбдорларни шавқатсиз жазолаши керак;
• барча инсонларнинг қонуний ҳаракатларининг асоси –
жазоланиш олдидаги қўрқув;
• қонуний ва ноқонуний ҳаракатларни, жазо қўллашнинг
белгиловчиси бўлиб қонунлар хизмат қилиши керак;
• қонунлар барча учун баробар бўлиши ва қонун бузилганда
оддий инсонлар учун ҳам амалдорлар учун ҳам бир
хил қулланиши лозим;
• давлат аппарати мутахассислардан ташкил топиши лозим 
(яъни, амаллар фақат зарур билимга эга бўлган ва
ишбилармон номзодларга берилиши лозим, ворислик 
бўлиб ўтиши мумкин эмас);
• давлат – жамиятнинг асосий тартибга солувчи 
механизми, шунга кўра у ижтимоий муносабатлар, 
иқтисод ва фуқароларнинг шахсий ҳаётига 
аралашиш ҳуқуқига эга.