Қадимги юнон-рим тарихи

Iskandarning yoshligi 
Plutarx. Iskandar 
IV. Bolalik yillarida uning kamsuqumligi aniq bo`ldi: qolgan hamma narsada g`ayratli, qaytarib 
bo`lmaydigan shijoat,  u dunyoviy quvonchlarga loqayd edi va ularga juda mo`tadil berildi;  
                                                 
1
 
Filipp.
 
2
 
Kichik Osiyoga.
 
3
 
Makedoniyadagi janubiy-g’arbidagi kichik podsholik.
 

---

 
 214 
 
 
Iskandarning  shuhratparastligi  shunga  olib  keldiki;  uning  mushohada  tarzi    yoshiga  nisbatan 
jiddiy  va  yuqori  edi.  O`zini  chiroyli  so`zlari  bilan  maqtanadigan  sofistdek,  Olimpiyada  o`z 
aravalarini  g`alabasini  tangalarda  abadiylashtirgan  Filippga  o`xshab,  har  qanday  shuhratni 
yoqtirmadi  va  uni  har  qayerdan  qidirmadi.  Bir  kuni  oyoqlarini  tezligi  bilan  ajralib  turadigan 
Iskardardan  yaqinlari  so`rashdi:  Olimpiada  o`yinlarida  yugurishda  bellashuvni  u  istamaydimi,  u 
javob  berdi:  “Ha  agar  meni  raqiblarim  podsholar  bo`lsa”.  Umuman,  Iskandar  ko`rinishidan, 
atletlarni  yoqtirmas  edi:  u  tragik  shoirlarni,  fleytachilarni  va  kifared,  rapsodlarni  ko`pgina 
bellashuvlarini,  hamda  turli  ov  musobaqalarini,  kaltakda  jang  qilish  musobaqalarini  uyushtirdi, 
lekin  musht  janglariga  yoki  pankratiyalarga  hech  qanday  qiziqish  bildirmadi  va  ularni 
ishtirokchilariga hech qanday mukofotlar belgilamadi.  
V. Filipp bo`lmaganda Makedoniyaga fors podshosi elchilari kelganda Iskandar o`zini yo`qotib 
qo`ymay, ularni do`stona qabul qildi; u elchilarni o`zini do`stona munosabati va biror-bir bolalarcha 
yoki  ahamiyatsiz  savol  bermasligi  bilan  o`ziga  mahliyo  qildi,  u  yo`llarni  uzunligi  to`risida, 
Eronning  ichiga sayohat qilish usullari to`g`risida,  podshoning o`zi to`g`risida, u dushmanlar bilan 
kurashda u qandayligi hamda forslarni kuchlari va qudrati qandayligi to`g`risida so`rab-surishtirdi, 
ular juda ko`p hayron bo`ldilar, ular Filippning dong`i ketgan qobiliyatlari, bu bolaning maqsadi va 
intilishlari oldida xiralashib  qoladi degan xulosaga keldilar. Ammo hamma vaqt Filipp qandaydir 
mashhur shaharni bosib olgani yoki shonli g`alabasi to`g`risida xabar kelganda Iskandar tundlashar 
edi,  buni  eshitib  u  o`z  tengqurlariga    “bolalar  otam  hamma  joyni  bosib  olishga  ulguradi,  menga 
sizlar  bilan  birgalikda  buyuk  va  ajoyib  ishlarni  qilish  imkoni  bo`lmaydi”  der  edi.  Huzr  qilish  va 
boylikka  emas,  shon-sharaf  va  shuhratga  intilib,  Iskandar  otasidan  qancha  ko`p  narsa  olsa,  o`zi 
shuncha    kam  qilishi    mumkin  deb  hisoblar  edi.    Makedon  qudratini    o`sishi    Iskandarda  
xavfsirashni  tug`dirdi.  Haddan  ko`p  hashamatli,    ko`ngil  ochishlar    va  boyliklar  bilan  bo`lgan 
hokimiyatni  emas,  janglar,  urushlar  va  shon-shuhrat  uchun  kurash  bilan  hokimiyatni  merosga 
olishni  istadi.  Albatta  Iskandarni  ta’limi  bilan  ko`p  sonli  tarbiyachilar,  maslahatchilar  va 
o`qituvchilar  shug`ullandi.  Ularning  boshida  Olimpiadaning  qarindoshi    qattiqqo`l    Leonid  turar 
edi;   Leonidni o`zi tarbiyachi va otaliq unvonidan uyalmasada, bu unvon loyiq va ajoyib bo`lsada 
lekin unga va uning qarindoshlik aloqalariga hurmat yuzasidan hamma uni Iskandarning rahbari va 
tarbiyachisi deb aytar edilar. Unvoni va o`z o`rniga ko`ra kelib chiqishi akarnalik bo`lgan Lisimax 
otaliq edi. Bu kishida  hech qanday noziklik yo`q edi, faqat o`zini Feniks, Iskandarni Axill, Filippni 
Peley  deb  atadi,  uni  tarbiyachilar  orasida  yuqori  baholadilar,  u  tarbiyachilar  o`rtasida  ikkinchi 
o`rinni egalladi. 
VII.  Filipp  ko`rdiki,  Iskandar  tabiatan  o`jar,  jahli  chiqsa  zo`ravonlikda  hech  kimga  yon 
bermaydi, lekin aqlli so`z bilan aqlli qaror qilishga  yengil ko`ndirish  mumkin edi; shuning uchun 
otasi buyruq berishdan ko`ra  ko`proq ishontirishga urinar edi. Filipp  o`g`lini ta’lim va tarbiyasini 
umumiy  ta’lim    doirasiga  kiradigan  musiqa  va  boshqa  fanlar  o`qituvchilariga  topshirishga  jur’at 
qilmadi. Bu ish favqulodda murakkab deb hisobladi. Sofokl ayganidek:  
Bu yerda qattiq qo`l va mahkam jilov zarur. 
Shuning uchun podsho yunon faylasuflaridan eng buyugi Aristotelni chaqirdi,  o`qitgani uchun 
ajoyib  va  loyiq  tarzda  unga  haq  to`ladi:  o`zi  vayron  qilgan,  kelib  chiqishi  o`sha  yerdan  bo`lgan 
Aristotelni  Stagira  shahrini  qayta  tikladi  va  u  yerdan    qochib  ketgan  yoki    qullikda  bo`lgan 
fuqarolarni  qaytardi.  U  mashg`ulot  va  suhbatlar    uchun  Iskandarga  Miеza  yaqinidagi  nimfalarga 
bag`ishlangan  daraxtzorni  ajratdi,  hozir  ham  u  еrda  Aristotеl  o`tirgan  tosh  o`rindiqlarni  o`z 
o`quvchisi  bilan  sayr  qilgan  soyali  joylarni  ko`rsatadilar.  Ko`rinishdan  Iskandar  nafaqat  axloq  va 
davlat to`g`risidagi bilimlarni o`zlashtirdi, balki “sirli”, yanada chuqurroq bilimlarga daxldor bo`ldi, 
qaysiki  faylasuflar  “og`zaki”  va  “yashirin”  dеb  atadilar  kеng  oshkor  qilmadilar.  Osiyoda  turgan 
Iskandar  Aristotеlni  bu  ta'limotlarni  ba'zilarini  kitoblarga  e'lon  qilganini  bilib  qolib,  falsafa 
himoyasiga  bag`ishlab  unga  ochiq  xat  yozdi:  matnda  shunday  aytiladi:  Iskandar  Aristotеlga  baxt-
saodat  tilaydi!  Sеn  faqat  og`zaki  o`qitishga  mo`ljallangan  ta'limotni  e'lon  qilib  xato  qilding.  Biz 
tarbiyalangan o`sha ta'limotlar umum boylik bo`lib qolsa biz qolgan odamlardan nima bilan ajralib 
turamiz?  Mеn  boshqalardan  nafaqat  qudratim  bilan,  balki  oliy  narsalar  to`g`risidagi  bilimim  bilan 
baland  bo`lmoqchi  edim.  Sog`  bo`l!  “Iskandarni  shuhratparastligini  kamsitilgani  uchun 

---

 
 215 
 
 
tinchlantirib,  Aristotеl  bu  ta'limotlar  e'lon  qilingan  bo`lsada,  shu  bilan  birga  go`yoki  e'lon 
qilinmagan  dеb  tasdiqlab  o`zini  oqladi.  Aslida  tabiat  to`g`risidagi  to`plam  boshidan  ma'lumotli 
kishilarga mo`ljallangan bo`lib, o`qitish uchun ham, mustaqil o`rganish uchun ham yaramaydi.   
 
VIII.            Iskandarga  vrachlikni  sevishini  Aristotel  singdirdi.  Podsho  bu  fanning  boshqa 
tomonlarini  emas,  amaliy  tomonlariga  qiziqdi,  uning  xatlaridan  lekin  xulosa  chiqarish  mumkinki 
kasal  bo`lgan  do`stlariga  yordamga  kelib,  turli  xil  davolash  usullari  rejimini  belgiladi.  Umuman 
Iskandar  fanlarni  o`rganish,  kitoblarni  o`qishga  tabiatan  qobil  edi.  Iliadani  o`rganish  harbiy 
shuhratga  erishishning    eng  yaxshi    vositasi  deb  hisobladi  va  bu  to`g`risida  tez-tez  gapirar  edi. 
“Sandiqchadan  Iliada”  nomi  bilan  ma’lum  bo`lgan  Aristotel  tuzatgan  “Iliada”  ro`yxatini  doimo 
o`zida bor edi, uni xanjar bilan yostiq ostida saqlar edi deb xabar beradi Onesikrit
1
. Chunki Iskandar 
Osiyoning ichkarisida boshqa hech qanday kitoblarga ega emas edi. 
Garpal  podshoning  buyruqlari  bilan  Filistning  to`plamlari,  Evripid,  Sofokl,  Esxilning 
tragediyalaridan  ko`pchiligini  va  hamda  Telest  va  Filoksenning  difirambalarini  yubordi.    Iskandar  
boshda  Aristoteldan    hayratlandi,  ustozni  otasidan  kam  bo`lmagan  darajada  sevdi,  Uning    o`z 
so`zlariga  ko`ra:  Filippga    yashagani    uchun    qarzdor  ekanligi  Aristotelga  esa  loyiq    yashagani 
uchun  qarzdor  ekanini  aytadi. 
Keyinchalik    podsho    Aristotelga  gumonsirab  qaray  boshladi,  lekin  unga  qandaydir  zarar 
yetkazmaydigan  darajada,  ammo  uning  faylasufga  muhabbati  va  bog`liqligini  zaiflashuvi 
begonalashuvni  guvohi  edi.  Unga  falsafaga  bolaligidan  tug`ma  intilish  va  qiziqishni  singdirilishi 
Iskandarning qalbida o`chmadi… 
 
Хрестоматия по истории  древнего мира. М., 1991. 191-193 стр